Havayolu planlama, yönetim ve operasyon süreci, havayolu işletmesinin elindeki büyük çoğunluğu pahalı olan kaynakları etkin ve verimli kullanarak işletmenin amacı olan gelire ve karlılığa dönüştürmek için yapılan uzun dönemli bir süreçtir. Bu süreç; stratejik, taktik ve operasyonel olmak üzere 3 aşamada incelenebilir:

Stratejik planlama aşamasında; sunulacak hizmet çeşitleri, diğer havayolu işletmeleri ile oluşturulacak birliktelikler, uçulacak yerler, filo büyüklüğü, filoda yer alan uçakların özellikleri, uçak ile ekip üslerinin yerleri gibi genel, uzun dönemli ve pazar odaklı stratejik kararlar verilmektedir.

• -Taktik planlama aşamasında; kaynak tahsisi olarak da adlandırılan bu aşamada, uçuş tarifesi oluşturma, ekip görevlendirme, uçak bakım hizmetleri gibi faaliyetlerin çizelgelenmesi ve uçak, ekip gibi kaynakların faaliyetlere atanmasına ilişkin taktik seviyede kararlar alınır. Bu aşamada karşılaşılan en kritik kararlar; uçak ve ekipler gibi yüksek maliyetli kaynakların planlanmasına yönelik kararlardır.
• -Operasyonel planlama (uygulama ve kontrol) aşamasında ise; önceki aşamalarda yapılan planlamalara uygun olarak operasyonel faaliyetlerin yürütülmesine ve meydana gelen düzensiz olayların yönetimine yönelik kararlar verilir.

Bir havayolu tarifesi çok nadiren planlandığı gibi çalışmaktadır. Genellikle karşılaşılan problemler; uçaklar, kabin ekibi ve yolcularla ilgili olmaktadır ve bu sorunların çözümüne yönelik eylemler genellikle operasyon kurtarma (operations recovery) veya karışıklık yönetimi (disruption management) olarak bilinmektedir. Havayolu Operasyon Kontrol Merkezi (Airline Operation Control Centre-AOCC), minimum maliyetle ve aynı zamanda gerekli tüm güvenlik kurallarını da yerine getirerek havayolu operasyon sürecinde minimum etkiyle bu sorunları çözmeye çalışmaktadır. Her havayolu işletmesinin günlük koordinasyon faaliyetlerini yürütmesi için böyle mir merkezi bulunmaktadır. Bu merkezin amacı; operasyonları izlemek ve beklenmedik olaylara karşı fiili veya potansiyel sorunları belirleyerek düzeltici önlemler almaktır.

Bir havayolu işletmesinin en önemli konularından birisi operasyon kontrolüdür. Operasyon kontrol mekanizmaları ile havayolu işletmesi, eğer şirketin diğer departmanları önceden belirlenen uçuş tarifesine bağlı kalırsa tüm uçuş kontrollerini yönetebilir. Ancak bu aşamada bazı sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Bu sorunlar; kabin ekibiyle (görevi bildirmeyen bir ekip üyesi), uçaklarla (kötü hava şartlarından kaynaklanan bir arıza veya gecikme) ve yolcularla ilgilidir. Bu sorunlardan herhangi biri ortaya çıktığında çözüm bulmak zorunludur. Havayolu Operasyon Kontrol Merkezi (OCC), bir operasyon kontrol müdürü gözetimi altında yukarıdaki problemleri çözmeye yönelik uzman ekiplerden oluşur. Her ekip belirli bir amaca sahiptir. Bu merkez dispeç ofis olarak da geçmektedir. Uçuşların emniyetli, ekonomik, zamanında ve doğru bir yakıt planlaması ile gerçekleştirilmesi amaçlarına sahip olan OCC, bu amaçları gerçekleştirmek için bazı kural ve tavsiyelere uymaktadır. Bunun için de iki önemli kaynaktan yararlanır. Bunlar;

• -ICAO (Annexler)
• -JAR-OPS 1 dir.

Şirketlerin OCC manuelleri bu kaynaklara göre hazırlanmaktadır. OCC’de; ilgili meydanların pist özellikleri, hava sıcaklığı ve rüzgâr gibi kalkışı etkileyebilecek faktörlere dikkat edilir. Uçuştan önce ofise ulaşan yolcu sayıları ve kargo bilgileri kontrol edilerek hesaplanır.Havayolu işletmeleri uçuş operasyonlarını emniyet, ekonomi ve müşteri hizmetleri gibi öncelikli hedefler sistemi (zamanında kalkışlar ve gelişler) altında yönetir. Havayolu operasyon kontrol merkezi, havayolu için gelir elde edilmesini sağlayan yolcuların ve/veya yüklerin emniyetli ve verimli hareket etmesinden sorumludur. Belirli bir uçuş için koordine edilmesi gereken temel bileşenlerin arasında uçak ve destek ekipmanları, kokpit ve kabin ekipleri, bakım ve yer hizmetleri personeli bulunmaktadır.

Havayolu işletmeleri artan rekabet ortamında daha verimli çalışabilmek, etkin planlamalar yaparak tasarruf sağlayabilmek ve sektördeki rekabet gücünü sürdürebilmek için etkin bir kaynak planlama ve çizelgeleme yöntemlerine ihtiyaç duymaktadır.

Bir havayolu işletmesinin operasyonundaki karışıklık, aşağıdaki faktörlerin sonucunda ortaya çıkmaktadır:

• -Uçuş ekibi ve uçak tarifeleri için uyulmak zorunda kalınan sonsuz sayıda kurallar, yönetmelikler, birlik talepleri ve öncelikler,
• -Havayolu işletmeleri farklı saat dilimleri ve kültürler ile kıtalar üzerinde faaliyet gösterdiğinden, operasyonel kapsamları çok geniştir.
• -Havayolu işletmeleri, çok az esneklik içeren sıkı planlar oluşturmak zorundadır. Havayolları, karışıklıkların sık sık görüldüğü, önceden tahmin edilemeyen bir çevrede faaliyet gösterirler. Uçuş planlarında esneklik olmaması, uçuş programında daha fazla zorluklara neden olabilir. Bu durumu aşağıdaki şekilde gösterebiliriz.

Havayolu Operasyon Sürecinde Uçuş Planlama

Bir uçuşun uluslararası kurallara, emniyet ve işletme kurallarına ve ekonomiklik ilkesine göre planlanması önemlidir. Bir uçuş planlaması aşağıdaki unsurları kapsamalıdır:

• -Minimum uçuş seviyesi, rota bilgileri, yol boyu, varış ve yedek meydanların hava durumu, yakıt planlaması gibi bilgileri içeren bir uçuş harekât programının hazırlanması,
• -Üst geçiş (over flight) izinleri ve ticari anlaşmaların kontrolü,
• -Hava trafik kontrol (ATC) planının hazırlanması,
• -Meydanların kullanılabilirliğinin belirlenmesi ve performans limitlerinin değerlendirilmesi,
• -Meteoroloji dokümanlarının kontrolü,
• -Varsa özel kargo (tehlikeli madde, ağır kargo) bilgilerinin kontrolü,
• -AIS (Aeronautical Information Service) dokümanlarının kontrolü,
• -Haritalar, aletli yaklaşma, iniş ve kalkış dokümanlarının kontrolü.
  
  

Havayolu Operasyon Sürecinde Yakıt Planlama

Uçuş harekât uzmanı, her bir uçak için planlanan operasyonu gerçekleştirmek ve bu operasyondan yapılacak sapmaları karşılayabilmek amacıyla yakıt planlama yapmalıdır. Meteorolojik koşullar ve uçuşta beklenilen tüm gecikmeler dikkate alınarak uçuşun emniyetle tamamlanmasını sağlayacak yeterli yakıt uçakta bulunmadıkça hiçbir uçuş başlatılamaz. Ayrıca uçuşta beklenilmeyen olayları karşılamak amacıyla da yakıt planlanmalıdır. Yakıt planlama 2 evreden oluşur:

• -Uçuş öncesi (pre-flight) planlama: Varsayılan harekât koşullarında tüm etkenlerin yansıtılarak yapılan planlama
• -Uçuş sırasında (in-flight) planlama: Uçuş sırasında varsayılan koşulların ve varış meydanının değişmesi nedeniyle yeniden yapılan planlamadır.
• -Aşağıda yakıt planlama kıstasları verilmiştir:
• -Taksi yakıtı (taxi fuel)
• -Seyahat yakıtı (trip fuel)

                     -Tırmanma yakıtı (climb fuel)

                     -Düz uçuş yakıtı (cruise fuel)

                     -Alçalma yakıtı (descent fuel)

                      -Yaklaşma ve iniş yakıtı (approach and landing fuel)

• -Beklenmeyen durum yakıtı (contengency fuel)
• -Yedek meydan yakıtı (alternate fuel)
• -Bekleme yakıtı (final reserve fuel)
• -İlave yakıt (additional fuel)

Sonuç olarak, bir havayolu işletmesinde uçuşlar uluslararası kurallara, emniyet ve şirket kurallarına ve ekonomiklik ilkesine göre planlanmalıdır. Tarifenin uygulanması aşamasında emniyet kuralları da dikkate alınarak yapılacak planlamada verimlilik ve kaliteli hizmet en önemli unsur olmalıdır. Geçerli hava tahminleri, uçuş harekât planının temelini oluşturmaktadır. Ancak değişen koşullara göre planda değişiklik yapılabilir. Uçuş planı havaalanı brifing ofise (AIS) sunulur. Plan, Annex 2 gereğince herhangi bir aletli uçuş (IFR) ve görerek uçuştan (VFR) önce sunulmalıdır.