Günlük hayatımızda en sık duyduğumuz kelimlerden biri hiç kuşku yok ki “bakım”dır. TC- uçağı A bakımına girdi, TC-YYY uçağı C bakımından çıktı, vs... liste uzar gider. Peki nedir bu bakım dedikleri? Test yapmak mı, komponent değiştirmek mi, yağ ikmali yapmak mı? Tek başına hiçbiri! Havacılıkta bakım; hava araçlarını ve komponentleri gerekli işlevi gerçekleştirecek durumda tutmak için tüm teknik, idari ve yönetsel eylemlerin kombinasyonudur. Bakım faaliyetleri muayene, test, ölçüm, arıza tespiti, onarım ve parça değişimi gibi birçok faaliyeti içermektedir.

Bakımlar önleyici ve düzeltici olarak ikiye ayrılır. Hedef önleyici ve düzeltici bakımları optimum seviyede tutmaktır. Peki bu optimum seviye nasıl bulunur? Çok fazla önleyici bakım (test, muayene, ölçüm, planlı parça değişimi...) yapmak en iyisi midir? Böylece düzeltici (arıza giderme, onarım...) bakım yapma gereği ortadan kalkar mı? Peki sürekli bakımı yapılan uçaklar ne zaman uçacak, şirket maaşlarımızı ödeyecek parayı nasıl kazanacak?

Tam bu noktada ortaya çıkan kavram ise “Güvenilirlik”tir. Güvenilirlik; herhangi bir ürünün (bizim sektörümüzde ise uçak sistemi ve komponenetinin) belirli şartlar altında, istenilen emniyet seviyesinde, belirlenen süreye kadar fonksiyonunu arızasız olarak yerine getirebilme ihtimalidir. Yani bir olasılıktır, olasılık hesaplamlarında kullanılan veri ise bakım personeli tarafından “bakım bilgi sistemi”ne kayıt edilen elektronik ortamdaki verilerdir. Ürünlerin kullanım ömürleri boyunca bozulmamış halde olduklarının veya sağlamlıklarının en iyi ölçümü olan güvenilirliğin tayin edilmesiyle, ürünlerin fonksiyonlarını;

• -istenilen güvenilirlik seviyesinde
• -belirli çevre şartlarında
• -arızasız olarak
• -“ne zamana kadar”

yerine getirebilecekleri saptanır. Bu sayede, arıza meydana gelmeden önce önleyici bakım yapılarak, arızanın önüne geçilmiş olunur.

Havayolları tarafından Güvenilirlik Programı’nın uygulanması ile ürünlerin tasarımında belirlenen güvenilirlik seviyesinin üzerine çıkılamaz. Ancak kullanım sırasında, ürünün tasarım güvenilirliği yetersiz bulunursa, tasarımın iyileştirilmesi için modifikasyonlar uygulanarak güvenilirlik artırılır. Kullanım ve çevre şartlarına bağlı olarak, güvenilirlikte meydana gelen azalmayı, tekrar eski haline getirebilmek için bazı bakım işlemleri uygulanır.

fakat uygun olmayan ve/veya eksik yapılan bakım, güvenilirliği düşürebilir. Burada önemli olan, hava yolunun kendi kullanım şartlarına ve tecrübesine uygun olan bakımın ve uygulama süresinin belirlenmesidir. Güvenilirlik analizleri yapılarak, elde edilen sonuçlar kullanılarak, uçağın bakım programı sürekli iyileştirilir.

Güvenilirlik Programı, gerçek çalışma şartları altında elde edilen performans ve ikaz değerlerine dayanılarak yürütülen bir raporlama sistemi olup, uçağı devamlı olarak uçuşa elverişli bir durumda tutmak amacıyla tüm bakım programlarını destekleyici bir şekilde uygulanır. Gerçek çalışma şartlarına dayalı olduğu için sonuçlar havayolundan havayoluna farklılık gösterir. Örneğin tüm dünyadaki havayollarını hesaba katmakla yükümlü olan üretici tarafından yılda bir kez değiştirilmesi önerilen bir filtrenin çöl ortamında operasyon yapan bir havayolunda ve Baltık Ülkelerinde operasyon yapan bir havayolunda aynı periyotta değiştirilmesi beklenemez. 1 yıllık periyot çöl için çok uzun, Baltık Ülke’leri için ise çok kısa olacaktır. Güvenilirlik Programı, doğru işlemin doğru zamanda uygulanmasını sağlayarak arızaların önlenmesini ve uçağın güvenilirliğinin artırılmasını sağlar.

Güvenilirlik Programı’nın etkin bir şekilde uygulanmasıyla aşağıdakiler gerçekleştirilir:

• -Plansız söküm ve bakımların azaltılması
• -Beklenmeyen arızaların azaltılması
• -Gereksiz bakımların iptal edilmesi
• -Planlı bakım intervallerinin optimizasyonu
• -Uygulanan bakımların etkinliğinin ölçülmesi
• -Bakım maliyetlerinin düşürülmesi
• -Emniyetin artırılması
• -Düzeltici faaliyet gerektiren ve/veya istenilen performansın altında kalan konu ve ünitelerin tespit edilmesi
• -Oluşabilecek arıza vb. olayların önceden tahmin edilmesi
• -Motorların performansının izlenmesi ve uçuşta motor durması olaylarının minimuma indirilmesi
• -Komponentlerin bakım süreçlerinin ayarlanması

Güvenilirlik Programı’nın sonuçlarının kalitesinde, gerçek çalışma şartları altında veri tabanına girilen bilginin kalitesi baş rolü oynar. Bundan dolayı, veri kaynaklarının iyi bir şekilde tanımlanması, verilerin zamanında ve doğru olarak sisteme girilmesi sağlanmalıdır. Bu verilerin, kolay yorumlanabilmesi ve geleceğe yönelik analizlerin yapılabilmesi açısından, gerekli detayları içermesi gerekmektedir.

Uçakların güvenilirlikleri, uçak ve sistem seviyesinde izlenir. Güvenilirlik Programı; uçak ve sistemlerin zamanla performanslarındaki değişimin ölçümü için kullanılır. Güvenilirlik performansları; pilot raporları, bakım raporları, kabin raporları, yer ve hava aksaklıkları, teknik olaylar, komponent sökümleri, uçağın kullanımı ve diğer veriler incelenerek belirlenir ve iniş sayısı veya uçuş saati baz alınarak hesaplanır.

Güvenilirlik performansının izlenmesi, güvenilirlik parametrelerinin ikaz seviyeleri ile karşılaştırılması esasına dayanır. Bu sistemin amacı, uçak operasyonun izlenmesini sağlamak, kötü performansı belirlemek ve performansın kabul edilebilir ölçülere getirilebilmesi için uygun önlemleri almaktır.

Performans standardı, kontrol seviyesi, güvenilirlik göstergesi veya kontrol limiti anlamlarına gelen güvenilirlik İkaz Seviyesi, filodaki uçak sayısına, kullanıma ve kazanılan tecrübeye bağlı olarak değişir. İkaz Seviyeleri, herhangi bir filodaki uçakların, emniyetli bir şekilde çalıştığı bir periyod içerisinde oluşan olayların sayısına göre hesaplanır. Bu değerler, kazanılan tecrübeye ve üründeki gelişmelere paralel olarak revize edilir.

Güvenilirlik Programı’na uygun olarak bir uçağın veya bir sistemin performansını belirlemek için, izlenen parametrelere ait aylık performans seviyeleri, ikaz değerleriyle karşılaştırılır. İkaz seviyesini geçen sistemler için gerçekten bir kötüleşme olup olmadığı veriler üzerinden detaylı olarak incelenir. Gerçekten kötüleşme olan sistemler için “İkaz Bildirisi” hazırlanır ve ilgili mühendislik birimine gönderilir. İkaz bildirilerinde belirtilen arızalar için mühendislik analizi yapılarak arızaların ana sebepleri araştırılır, ilgili birimler ve uçak/komponent imalatçıları ile görüşülür, gerekli hallerde arızalar için diğer operatörlerin yaşadığı tecrübeler öğrenilir, elde edilen bilgiler değerlendirilir ve gerekli düzeltici işlemler belirlenir. Aylık olarak yapılan ve Güvenilirlik Toplantısında tüm paydaşların katılımı ile ikaz bildirileri ve ilgili mühendislik analiz raporları değerlendirilir. Arızaların son durumları incelenerek yapılacak işlemler konusunda karar alınır. Alınan kararların uygulaması ve yapılan düzeltici işlemlerden sonra sistemlerdeki arızaların giderilip giderilmediği takip edilir.

Bu döngü kapalı bir çevrim olup sürekli kendini tekrar eder. Sonuç ise doğru zamanda doğru bakımı yapılmış minumum arıza ile operasyon gerçekleştiren uçaklardır.