Otomatik fren sistemi, kalkıştan vazgeçme durumunda fren mesafesini kısaltmak, inişte sabit bir yavaşlama ivmesi sağlayarak yolcu konforunu artırmak ve pilot iş yükünü azaltmak amacıyla kullanılır. Sistem, kalkışta “MAX” modu veya inişte “LO/MED” modu seçilerek aktifleşir.

Otomatik fren sisteminin amaçları

• Kalkıştan vazgeçme durumu olursa frenleme mesafesini azaltmak.

• İniş sırasında belirlenmiş bir yavaşlama ivmesi oluşturmak ve bunu korumak, bu sayede yolcu konforunu artırmak; ayrıca pilotların iş yükünü azaltmak.

Bu sistem, ivmelenme artışı durdurulduğunda (MAX modu), uçuş ekibinin eylemlerinin sayısını azaltır veya iniş sırasında LO veya MED seçiminde yavaşlamayı önceden ayarlanmış bir sınırda tutar.

Otomatik Frenleme Sisteminin Kullanıma Hazır Hâle Getirilmesi (Arming)

Ekip, otomatik fren sistemini aşağıdaki şartlar sağlandıysa LO, MED veya MAX butonlarından birine basarak kullanıma hazır hâle getirebilir. Bu şartlar şunlardır:

• Yeşil hidrolik sistemin basınçlı olması,

• Anti-skid sisteminin elektriksel olarak besleniyor olması,

• Frenleme sisteminde arıza olmaması,

• 3 ADIRU’dan en az 1’inin çalışıyor olması.

Not 1: Otomatik frenleme, park freni devrede iken kullanıma hazır hâle getirilebilir.

Not 2: MAX otomatik fren seçeneği, uçuş esnasında seçilemez.

Sistem arm edildiğinde, butonun alt yarısında mavi ON ifadesi, normal fren çalışır durumda ise yanar. Kullanıma hazır hâle getirilmiş otomatik frenleme sistemi, FMA’de mavi renk ile gösterilir.

Otomatik Frenleme Sisteminin Devreye Alınması (Activation)

Otomatik fren sistemi aşağıdaki durumlarda aktif olur:

• LO veya MED seçenekleri için: Ground Spoiler açılma komutu gelmeli.

• MAX seçeneği için: Ground Spoiler açılma komutu tespit edilmeli ve tekerlek hızı 40 knot üzerinde olmalı.

Eğer uçak, 72 knot’ın altındaki hızlara kadar hızlanma artışını durdurur ve yavaşlamaya başlarsa, otomatik fren sistemi aktif olmayacaktır. Çünkü ground spoiler, uçak hızı 72 knot üzerine çıkmadıkça otomatik olarak açılamaz; açılmadığı için de otomatik frenleme tetiklenmeyecektir.

Otomatik frenin aktifleştirilmesi için 3 SEC’den en az 2’sinin çalışıyor olması ve Ground Spoiler açıldı bilgisi göndermesi gerekir. Aktif olmuş otomatik fren sistemi, FMA’de yeşil renk ile gösterilir. Ground Spoiler açıldı bilgisi ile butonun üst yarısındaki yeşil DECEL uyarısı aşağıdaki durumlarda yanar:

Ayarlanan yavaşlama oranının yüzde 80’i elde edildiğinde, yani LO modda 2 m/s², MED modda 3 m/s² veya MAX modda 0,27g’lik bir yavaşlama elde edildiğinde.

Bu durumda şöyle bir yorum yapabiliriz: Bu uçak, teknik olarak 72 knot’a kadar taksi hızlarına otomatik freni tetikletmeden çıkabilir. Otomatik frenleme kullanıma hazır hâlde olsa ve gaz kollarını geri çekerek yavaşlama ivmesi oluşturulsa bile, otomatik frenleme devreye girmeyecektir.

PFR kaydının da 80 knottan sonra başladığını biliyoruz. Bu durumda uçak tasarımcısı, 72 knot’a kadar olan hızları otomatik fren ile müdahale etmeye lüzumlu bir durum olarak görmüyor demektir.

Otomatik Fren Sisteminin Devre Dışı Bırakılması

(Deactivation)

Otomatik fren sistemi aşağıdaki durumlarda devre dışı kalır:

• Sistemi kullanımdan çıkarma yapılırsa (Disarming),

• Ground spoilerlar toplandığında (Bu durumda otomatik frenleme hâlâ kullanıma hazır kalmaya devam eder). 

Otomatik Fren Sistemini Kullanıma Kapatma (Disarming)

Sistem şu durumlarda kullanıma kapanır:

• Uçuş ekibi, arm olmuş LO, MED veya MAX butonlarına tekrar basarsa,

• Bir veya daha fazla arm olma durumu ortadan kalktıysa,

• Take-off veya touch and go’dan sonra,

• Otomatik fren LO, MED veya MAX seçeneklerinden biri arm iken aktif olduğunda, uçuş ekibi en az bir fren pedalına yeterli miktarda kuvvet ile basarsa.

Otomatik fren arızası, seçimden önce veya sonra üst ECAM ekranında gösterilir.

Özetle, otomatik frenleme sayesinde hem yolcu konforlu bir frenleme deneyimi yaşıyor, hem de pilotun iş yükü hafiflemiş oluyor. Üstelik sistem, kalkıştan vazgeçme durumları gibi senaryolarda daha emniyetli bir durma mesafesi sağlıyor.

Kaynaklar:

1- A319/A320/A321 Aircraft Technical Description Volume 3A Systems Ref: AI/ ED-S 432.0006/94 Issue 3 March 1999

2- Airbus ACT Suit Type Training Manual Chapter 32 Landing Gear

3- Aircraft Maintenance Manual 32-40-00-00 Conf 00 Wheels and Brakes Description and Operation 2. System Description C. Auto Brake

4- Flight Crew Operating Manual Aircraft Systems Landing Gear Brakes and Antiskid – Description

5- AMM 32-40-00-15900-02-A Brake System Schematic