Bu yazımızda geçen ay A330 uçağında vuku bulan adjustable link kırılması olayı üzerine, uçak dikmelerinde kullanılan kısaltma mekanizmalarından kısaca bahsedeceğiz.
Kısaltma mekanizması (Shortening Mechanism) ana iniş takımının (Main Landing Gear- MLG) boyunu, ana iniş takımı toplama esnasında kısaltmaya yarayan mekanizmadır. İniş takımının (camiamızdaki yaygın tabirle dikme diye isimlendirilir) boyu, iniş takım yuvasına (MLG bay) kısalmadan giremeyecek kadar uzun olan uçaklarda böyle bir işleme ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca A330 uçaklarında bogie beam in açısını da ayarlamak gereklidir.
Pek çok uçakta farklı farklı dizayna sahip kısaltma mekanizmaları vardır. Her ne kadar pek göze çarpmamış olsa da, ülkemizde geçmişte kullanılan BAE Avro 146-RJ uçaklarında dahi ana iniş takımlarında bahse konu sistemden mevcuttu. Bu uçakta dikmenin hareketi ile shock absorber un üst ucunun bağlı olduğu bir krank hareket ederek kısaltma işlemini gerçekleştiriyordu. Benzer şekilde A340/A330 uçaklarının dikmelerinde bulunan kısaltma mekanizması, kayar boruyu (sliding tube) dikme ana yapısının (main dressing) içinden yukarı doğru çekerek dikmenin boyunu kısaltır. Kısaltılma mekanizması, ayarlanabilir bir bağlantı (adjustable link) ve bir mekanik bağlantı sisteminden (system of mechanical links) oluşur.
Dikmeler toplanırken, yani iniş takım kolu yukarı (up) pozisyona alındığında, büyük gövdeli uçaklarda lastikleri taşıyan ve ismine bogie beam dediğimiz yapının da açısı ayarlanır. Böylece dikmelerin iniş takımları yuvasına düzgün bir şekilde sığması temin edilir. Bu işlem için bogie beam açısını hidrolik güç vasıtasıyla değiştiren “pitch trimmer” veya “MLG Truck Positioner Actuator” ismi verilen komponentler kullanılır.
Şekillerde Airbus uçağının dikmesinin üst tarafının içerisi gösterilmektedir. Shock absorber (amortisör) üst ucunun bağlantılarına baktığımızda pek çok link görürüz. Bunlar; lower link, upper link, connecting link, link, bellcrank ve adjustable link tir. Uçak piste doğru alçalırken dikmelerini açtığında, ana yapı (main dressing) içerisinde bulunan amartisör (shock absorber) maksimum uzunluğa erişir (full extend). Bu esnada kısaltma mekanizmasının alt ve üst bağlantı (upper ve lower link) parçaları merkezden kaçık (overcenter) bir doğru oluşturacak konuma erişir. Bu şekilde iken shock absorber a gelen tüm yük üst bağlantı pimi ile ana yapıya iletilir. Üst bağlantıdan sonra bulunan diğer kısaltma sistemi parçalarına iniş, kalkış ve taksideki yükler gelmez.
Uçak kalktıktan sonra dikme toplama işlemi esnasında, iniş takım yuvasında sabit yapıya bağlı bulunan ayarlanabilir bağlantı parçası (adjustable link veya turnbuckle link) hareketi bellcrank a iletilir. Ayarlanabilir linkin itmesi ile dönmeye başlayan bellcrank kendisine bağlı küçük bağlantı vasıtasıyla connectıng link i ittirir. Bu hareket upper linkin yukarı doğru hareket etmesine ve kendisine bağlı lower link vasıtasıyla shock absorber ın yukarı doğru çekilmesine sebep olur. Tüm bu işlemler mekanik olarak ve dikmenin yukarı doğru hareketi esnasında gerçekleşir. Bu sırada “pitch trimmer” da “bogie beam” i hidrolik güç vasıtasıyla uygun açıya getirmiştir. Dikme, boyu kısalmış ve bogie beam uygun pozisyonda iken iniş takım yuvasına toplanır.
Airbus A330/A340 uçaklarında kullanılan kısaltma mekanizması adjustable link kırılması olayı uçağın inişi için herhangi bir risk oluşturmamaktadır. Fakat bu pozisyonda dikmeler toplanamadığından uçuşun devam ettirilmesi uygun olmamaktadır. Konuyla ilgili yayınlanmış servis bültenler mevcuttur. Kırılma ile ilgili yorumlar, ayarlanabilir bağlantının ayar dişleri etrafına yapılan sızdırmazlık macununun (sealant, bostik) uygun yapılmaması neticesinde, dişlerde oluşan korozyonun linkin kırılmasına sebep olduğu yönündedir. Sealant tatbik edilmeden önce yüzeyin temizlenmesi ve sealant ın düzgün bir şekilde yapılması önemlidir. Nitekim sealant ta çok ufak dahi olsa bir boşluğun kalması, buradan nem ve suyun sirayet etmesine ve korozyona sebep olmaktadır.
