Uçak bakım süreçleri ve maliyet analizi

Bir uçağın yaşam döngüsü; tasarım, üretim, işletme ve hizmetten çıkarma aşamalarından oluşur. Bir havayolu için ana odak, işletme aşamasındaki bakım sürecidir. Bakım maliyeti faktörlerini bulmak için bakım maliyeti, uçuş saatleri, uçuş döngüleri, sevk güvenilirliği ve pilot raporları analiz edilir.

Havacılık sektöründe maliyet, genel anlamıyla her işletmenin kendi faaliyet konusunu oluşturan mal ya da hizmetlerin elde edilmesi için harcadığı çeşitli üretim faktörlerinin parasal değeridir. Havayolu işletmelerinin en değerli sermayeleri hava araçlarıdır.

Uçakların teknik ve bakım sebeplerden dolayı operasyon işlemini gerçekleştirememesi, yerde kalması işletmeciler için maliyet açısından zarara sebep olmaktadır. Dolayısıyla bir uçak işletmeci tarafından kâr yapma amacıyla işletilir. Bu nedenle havayolu organizasyonlarının uçak kullanım oranını arttırmaya çalışarak bakıma, uçuşlar gerçekleştiği sırada emniyetin yüksek kalitede korunmasına, uçağın daima uçuşa hazır konumda olmasının sağlanmasına, emniyetten ödün verilmeden uçuş maliyetlerinin azaltılmasına önem vermektedirler. Havayolu işletmelerinin toplam maliyetleri, uçuş başına, uçuş saati başına uçuş öncesi ve sonrası taksi zamanını da kapsayan blok saat başına, yolcu-kilometre başına, ton-kilometre başına ve sunulan koltuk-kilometre başına olarak ortalama maliyetleri hesaplanabilmektedir. 

Havayolu taşımacılığında bakım maliyetlerini etkileyen faktörler

Direkt bakım maliyetini etkileyen en temel 4 ana faktör aşağıda yer almaktadır:

Havayolu işletmesine bağlı faktörler

Uçak ile ilgili bakım maliyet faktörleri

Uçağın işletimiyle ilgili faktörler

Coğrafi koşullara bağlı faktörler

Havayolu İşletmesine Bağlı Faktörler

İşletmelerin kendi kontrollerinde olan faaliyetlerden biri de bakım politikalarıdır:

Havayolu işletmelerinin bakım faaliyetlerinin tamamını kendi imkanları ile yürütmesi

Bakım faaliyetlerini başka bakım kuruluşlarına yaptırması

İşletmecinin başka işletmeler için bakım yapması

Havayolu şirketlerinin kendi aralarında anlaşarak bakım havuzlarına katılması

Programlı bakımın planlamasında blok ve dengelenmiş bakım

Servis bültenleri ve hat bakım faaliyetlerinde yer alan değişiklikler

Teknisyenlerin bilgi, beceri ve tecrübe seviyeleri

Filo büyüklüğü ve uçak tipleri

İşgücü verimliliği, etkinliği ve ücretleri

Planlama ve Mühendislik kapasitesi

Bakım için yer ekipmanlarının ve gerekli aletlerin kapasitesi

Uçak ile ilgili bakım maliyet faktörleri:

Uçağın direk bakım maliyetini etkileyen dizayn süresi, uçakta kullanılan teknoloji seviyesi ve üreticilerden kaynaklanan faktörlerdir.

Uçağın teknik özellikleri:

Uçağa kendi kendini kontrol edebilen test aletlerinin yerleştirilmesi

Uçak üzerine yerleştirilmiş bakım sistemi

Bilgisayar destekli uçuş sistemlerinin varlığı

Güvenirlik ve bakım yapılabilirlik kapasiteleri

Uçak yaşlanma etkisi

Teknik dokümantasyonunun kalitesi

Tadilatların uygulanması

Uçağın üretim hattındaki üretim sayısı

Uçağın işletimiyle ilgili faktörler:

Ortalama uçuş uzunluğu

İniş takımlarının açılıp kapanması

Motorların tam güçte çalıştırılması ve normal güce geri getirilmesi

Yardımcı güç ünitesinin uçak yerdeyken çalıştırılması

Uçak gövdesinin basınçlandırılması

Fren ve lastiklerin kullanımı

Flap ve slatların kullanımı

Uçuşun alçak irtifada geçen bölümü

Günlük kullanım miktarı

İniş – kalkış ağırlıkları ve doluluk oranı

Coğrafi koşullara bağlı faktörler:

Meteorolojik şartlar

Çevresel faktörler

Pistlerin ve park yerlerinin durumu

Yedek parça stoklarına olan uzaklık

Yaşam döngüsü maliyeti

Bir uçağın yaşam döngüsü tasarım, üretim, işletme ve hizmetten çıkarma aşamalarına ayrılmıştır. Tasarım, bunların üretimi, işletimi ve bertarafı için gereksinimleri dikkate almalıdır. Tasarım, uçağın performansını, güvenliğini, güvenilirliğini, imalatını ve montajını dikkate alır. Yeni tasarlanmış uçaklarda meydana gelebilecek kusurları öngörmek zordur, bu nedenle üreticiler operasyon sırasında sağlanan verilere güvenirler. İşletme aşaması, hava aracı kullanımının yönetiminden oluşur ve bakım ve onarımı içerir.

Her uçak, kendi tasarımına ve nasıl olduğuna bağlı olarak farklı performans gösterir veya başarısız olur. Ayrıca bir hava aracı bileşeninin arızalanması diğerini etkileyebilir ve birden fazla arızaya yol açabilir. İşletme aşaması kritiktir ve maliyeti tahmin edilemez olduğundan tasarım aşaması, imalat aşaması ve hizmetten çıkarma aşamasından farklıdır. Bakım süreci, işletme aşamasında uçak güvenilirliğini artırmaya ve bakım maliyetini düşürmeye odaklanır. Hizmetten çıkarma aşaması, uçağın güvenli bir şekilde imha edilmesini veya geri dönüştürülmesini içerir.

Uçak bakım süreçleri

Uçak bakımı, uçağın  yaşam  döngüsünün  operasyonel  aşamasında gerçekleşir ve havayollarının işletme maliyetlerinin önemli bir bölümünü oluşturduğu için kritiktir. Çeşitli uçak yaşam döngüsü maliyetleri, uçak tasarımına, operasyonun karmaşıklığına, insan faktörlerine, bakım kolaylığına ve güvenilirliğe bağlıdır.

Uçak sisteminin etkinliği, bakım planlamasına, yedek parçaların mevcudiyetine, personel eğitimine ve lojistik desteğe bağlıdır. Uçak sistemi, yüksek performans, güvenlik ve kullanılabilirlik sağladığı takdirde etkin hale gelir. Maliyetleri en aza indirmek, güvenliği artırmak ve performansı artırmak için uçağın operasyonel aşamasında bakım süreci esastır. Uçağın gelir elde edilebilmesi, arızadan kaynaklanan işletme maliyetinin düşürülmesi için fiziki bozulmanın en aza indirilmesi gerekir.

Uçak bakım hizmetleri, A kontrollerini, C kontrollerini, D kontrollerini ve günlük bakım kontrollerini içerir. A-kontrol, uçağın içinin ve dışının görsel olarak incelenmesinden oluşur ve iki haftada bir ila ayda bir gerçekleştirilir. A- kontrol görevleri, yağın kontrol edilmesi ve bakımı, filtre değişimi, yağlama, işletim testleri ve muayeneyi içerir. A-kontrol bakımı, hangarda uçak başına yaklaşık 10 saat boyunca gece boyunca gerçekleştirilir. C-kontrol görevleri, fonksiyonel ve operasyonel sistem kontrollerini, uçak sistemlerinin temizliğini ve servisini ve küçük yapısal denetimleri içerir. C-kontrolleri hangarda her 12 ila 20 ayda bir gerçekleştirilir ve uçak tipine, uçuş döngülerine, uçuş saatlerine ve takvim aylarına bağlıdır. Tek bir uçak için 3 gün ile 1 hafta arasında C-kontrolleri yapılır. D-kontrol görevleri, uçağın dış boyasının çıkarılması, panellerin çıkarılması, uçak gövdesi yapısının, kanatların, iniş takımlarının, motorların ve yapısal olarak en önemli öğelerin incelenmesini içerir. D-kontrol sırasında, uçağın birçok dahili bileşeni kontrol edilir, elden geçirilir ve onarılır. D-kontrolleri hangarda 6 ila 12 yılda bir yapılır ve ayrıca uçak tipine, savaş döngülerine, uçuş saatlerine ve takvim aylarına bağlıdır.

D-kontrolleri tipik olarak bir ay süreyle yapılır. Yukarıdaki kontrollere ek olarak, günlük bakım kontrolleri şunları içerir:

Muayene, küçük onarımlar ve servisi içeren rutin bakım

Günlük bakım kontrolleri ilk uçuştan önce kapıda veya uçak hareket halindeyken her durakta yapılır. Bakım süresi tipik olarak 1 saattir.

Uçak bakım faaliyetleri planlı ve plansız bakım olarak ikiye ayrılır. Planlı bakım uçuş saatleri, uçuş döngüleri ve takvim periyoduna göre planlanır. Planlanmamış bakım, teknik arızalar, rapor edilen arızalar ve muayene sırasında tespit edilen arızalar tarafından başlatılır.

Uçuş saatleri (FH), kalkış sırasında tekerlekleri yerden kaldırdığı andan iniş sırasında tekerleklerin yere değdiği zamana kadar belirli bir süre boyunca uçağın uçtuğu gerçek saat sayısını ifade eder.

Uçuş Döngüleri (FC), kalkış ve iniş koşularını içerir. Motorun çalıştırılmasından herhangi bir uçuş koşuluna ve motorun kapanmasıyla sona eren toplam süreyi içerir.

Uçak bakım kontrolleri, uçak bakımında yaygın olarak kullanılan Bakım Yönlendirme Grubu 3 (MSG-3) felsefesi tarafından yönlendirilir.

MSG-3, aşağıdaki amaçlarla geliştirilmiştir.

Hava taşıtının emniyetini ve güvenilirliğini artırmak • Bozulma meydana geldiğinde hava taşıtı bileşenlerinin emniyetini ve güvenilirliğini eski haline getirmek

Güvenilirlik seviyeleri olan öğelerin tasarım iyileştirmesi için bilgi elde etmek yetersiz

Bakım maliyetini ve kalan arızayı en aza indirmek için MSG-3, bakımı planlı ve programsız bakım görevlerine göre de sınıflandırır. Planlanan görevler arasında yağlama, operasyonel kontroller, görsel inceleme, ayrıntılı inceleme, restorasyon ve atma yer alır. Planlanmamış görevler, uçuş ekibinden kaynaklanan rapor edilen kusurları içerir. MSG-3, bir uçağı, analiz amacıyla Hava Taşımacılığı Birliği (ATA) sistemleri ve alt sistemleri olarak bilinen ana alanlara böler. Bu sistem, uçağın tüm fonksiyonlarını ve arızalarını analiz ederek yönetilebilir olmasını sağlar. Yeni bir uçak hizmete girmeden önce, üretici bakım gerekliliklerini uçuşa elverişlilik otoritelerine yayınlar. Havayolları için bakım süreçleri farklılık gösterebilir ancak ilk gereksinimler aynı kalır. Hava aracı bakımı sırasında gerekli olan faaliyetler bakım süreci kapsamındadır ve yönetim, planlama, hazırlık, yürütme, değerlendirme ve iyileştirmeyi içerir.

Aşağıdaki süreç, farklı havayolları tarafından takip edilen genel bir uçak bakım sürecini açıklamaktadır:

Bir uçak A-kontrol, C-kontrol veya D-kontrol gibi bakım için hangara gelir.

Uçuş loglarında ve görev kartlarında bildirilen kusurlar için belgeler incelenir.

Teknisyenler, bakım gerektiren alanlara erişim sağlamak için panelleri açar

Raporlanan alt sistem hatalarını doğrulamak için işletim testi yapılır

Hava aracının servisi ve bildirilen arızaların onarımı, uçak bakım kılavuzlarına göre gerçekleştirilir

Değiştirilen tüm parçalar kontrol edilir sızıntılar ve tesisat bütünlüğü

Uçağın uçuşa elverişlilik durumunu doğrulamak için operasyonel test yapılır, örn. yer koşusu, uçuş kontrolleri veya ters itme tertibatları.

Ardından uçak belgeleri imzalanır ve uçak serbest bırakılır