Günümüzde bir çok jet motorunun giriş kısmında tam ortada bulunan spinner cone üzerinin spiral benzeri beyaz bir boyayla boyandığını görürsünüz. Gerçekten de bakıldığında motora farklı bir hava katan bu spirallerin acaba daha önemli bir amacı var mıdır?
Spinner üzerindeki bu beyaz işaretin malesef havacılık terminolojisinde resmi bir adı bulunmuyor. Biz de yazımız boyunca bu işareti spiral olarak isimlendirelim. Uçak ve motor üreticileri onlarca yıldır bu beyaz işaretlemeyi kullanmaktalar. Geçmişi ise 2. Dünya savaşında Alman Messerschmitt uçaklarının spinnerlarının boyanmasına kadar uzanıyor. Solda spinner kısmı spiralle boyanmış bir Messerschmitt görüyorsunuz.
Spinner üzerindeki bu işaretlere biz yazımızda spiral desek de aslında sadece spiral olarak boyanmıyorlar. Farklı havayolları farklı şekilleri tercih edebiliyor. Örnek olarak aşağıda farklı şekillerde boyanmış spinner cone modelleri görebilirsiniz.
Spirallerin amacı nedir?
Fazla uzatmadan açık ve net olarak söyleyelim; spiraller amacı yer personelinin emniyetini artırmak. Çalışan bir jet motorunun yakınında çalışmak son derece tehlikeli bir iştir. Rölanti devrinde çalışan bir Boeing 737 motorunun 3-4 metre önünde ya da yanlarında bulunan bir personelin motor içine çekilme tehlikesi bulunmaktadır. Daha önce yaşanmış ölümcül kazalar da bu anlattığımız riski doğrulamaktadır. Motorun devri yükseldikçe ve uçakta kullanılan motor büyüdükçe içine çekilme riski taşıyan mesafe daha da artacaktır.
Tüm bu sebeplerden dolayı yer personelini çalışan bir motordan uzak tutmak son derece önemlidir.
Motorun çalıştığını anlamak için spinnerin boyanmasına ihtiyaç yok ki, zaten motorun sesinden çalıştığı anlaşılıyor diyebilirsiniz. Ancak havalimanlarında çalışanlar bilirler ki, bazen yakınlarda birden fazla motorun yüksek sesle çalıştığı oluyor ve bu yüksek sesli ortamda (bir de kulaklarında koruyucu ekipman varken) hangi motorun çalıştığını anlamak yer personeli için zor olabiliyor.
Hala ikna olmamış olabilirsiniz, motorun çalıştığını anlamak için bladelerin/pervanelerin döndüğünü görmek de motorun çalıştığını anlamaya yeter diyebilirsiniz. Ancak yüksek hızda dönen fan bladeler, özellikle karanlık vakitlerde göz yanılgısına sebep olabilir, yer personeli fanın döndüğünün farkına varmayabilir.
Tüm bu sebeplerden dolayı spinner cone üzerini spiral şeklinde (ya da başka şekilderde) boyamak bir bakışta motorun dönüp dönmediğini anlamaya yeterlidir.
2.Dünya Savaşına spirallerin etksi var mıdır?
Bir efsaneye göre Almanlar uçaklarının spinner kısmını spiral şeklinde boyayarak düşman kuvvetlerinin kafasını karıştırıp dikkatlerini dağıtarak nişan almalarını zorlaştırmayı amaçlıyorlarmış. Peki bu gerçekten işe yarayabilir mi? İsterseniz bazı gerçekleri de göz önüne alarak bu efsaneyi beraber inceleyelim; yüksek devirlerde dönen bir pervanede bu spiral sadece beyaz bulanık bir nokta olarak görünür. Bir de nişan alan kişinin bu beyaz bulanık noktayı görebilmesi için gün ışığının, uçağın açısının ve mesafesinin mükemmel olması gerekmektedir. Tüm bu sebeplerden dolayı efsanemizin gerçek olamayacağını anlıyoruz. Bununla beraber 2. Dünya Savaşı’nda Almanlar motorların spinner kısmını boyarlarken İngilizler genelde pervanenin uç kısımlarını boyarlardı. Çünkü sebep aynıydı; yer personelinin emniyeti. Örnek olarak aşağıda blade uçları boyanmış 2. Dünya Savaşı’nda kullanılan İngiliz yapımı bir Avro Lancaster uçağı görebilirsiniz.
Spiraller kuşları kaçırır mı?
Malesef bu soruya kimse kesin bir cevap veremiyor. Daha önceki yazımızda belirttiğimiz gibi kuş çarpmaları uçaklar için son derece tehlikeli olabiliyor. Ayrıca hayati tehlikenin yanı sıra dünya çapında yılda milyarlarca dolar mali kayba sebep oluyorlar.
Günümüze kadar spinner cone üzerinin spiral şeklinde boyanmasının kuş çarpmasına olan etkisi üzerine yapılan bazı araştırmaların hiçbirisi kesin olarak spiraller kuş çarpmasını önler ya da önlemez diyemiyor.
Bu konuda atılmış en somut adım Japon All Nippon Airways tarafından atıldı. 1986 yılıında tamamlanan bir araştırma sonucunda Japon Havayolları birkaç uçağının spinner cone kısmını boyama kararı aldı. Belirli bir süre sonra bu uçaklarda kuş çarpması olaylarının çok az da olsa azaldığını gördü. Bu tespitin ardından filolarındaki tüm uçakların spinner cone kısımlarını boyama kararı aldılar.
Uzmanlar bu konuda ne diyor?
Boeing mühendislerine sorduğumuzda kesin bir fikire sahip olduklarını görüyoruz: “Spinner cone üzerinin boyanması kuş çarpmalarını azaltmaz”. Boeing’e ait AERO dergisinde de uçağın hangi renge boyandığının ya da spinner cone üzerinin spiral boyanmasının kuş çarpmalarını azlattığı bilgisinin yaygın yanlış bir yorumlama olduğuna dair bir yazı bulunmakta.
Rolls Royce firmasından bir temsilci ise şöyle diyor; “Spinner cone hem dayanım olarak hem de açısal tasarım olarak kuş çarpması hasarlarını azaltacak şekilde tasarlanmıştır. Spinner cone üzerinin spiral şeklinde boyanması ise taksi esnasında yer personeline uyarı amacını taşır. Uçuş esnasında motorun çok yüksek hızda dönmesinden dolayı spiraller kuşlar tarafından görülemez.”
Her uçak motorunda var mıdır?
Her jet motorunda spinner işaretleri bulunmaz. Örneğin Embrarer E-Jetlerinde (170,175,190,195) boyasız spinner vardır. Bazı Boeing 757, 787 Dreamliner ve B747 uçaklarında da boyasız spinner cone kullanılmaktadır.
Apron bölgesinde çalışan personele sorduğumuz zaman onlar da spinner cone üzerinin işaretli olmasının emniyet açısından oldukça faydalı olduğunu, bazı uçaklarda boyasız spinner kullanımının kendileri açısından pek doğru olmadığını söylemeden geçemiyorlar.
Sonuç olarak kuş çarpmalarını engellesin ya da engellemesin, emniyet açısından önemi ne olursa olsun spinner cone üzerindeki spiraller havacılık tarihinin ve geleneğinin bir parçası ve bunların zamanla kaybolmasını hiç istemiyoruz.
