N1 Trim Nedir? Corrected N1
Ne Demektir?
Bu sayımızda pek çok meslektaşımızın gayet iyi bildiği bir konuyu, genç arkadaşlarımızdan gelen istek üzerine kısaca izah etmeye çalışacağım.
Sık sık muhatap olduğumuz; N1 trim ne demekir? N1 trim kolonunda gördüğüm 4 rakamı neyi ifade eder? Corrected N1 ile N1 trim aynı şey midir?
Sorularına cevap vereceğiz.
Daha önceki yazılarımızda da sık sık vurguladığımız gibi, gas turbinli motorlarımız atmosferik şartlardaki değişimlere karşı çok hassastır. Atmosferik şartlardaki değişim motorun ürettiği thrustı doğrudan etkiler. Havanın yoğunluğu ve sıcaklığı çok belirleyicidir. Thrust ölçülürken normal koşullar altında diye ifade edebileceğimiz (standard day condition, ISA International Standard Atmosphere) şartlar kullanılır. Bu tanımlamalar deniz seviyesinde, açık hava basıncı 1013 milibar(14.7 psi) iken sıcaklığın da 15° C olduğu şartları ifade eder. Bu şartlardan yapılan her sapma thrustı etkiler. Sıcaklık artarsa veya yoğunluk azalırsa thrust düşer.
Belirli bir hızda gerçek fan thrustı, atmosferik koşullardaki farklılıklar nedeniyle değişir. 15° derece sıcaklıkta %100 N1 da çalışan motorumuzun ürettiği thrustı da %100 dür diyebiliriz. Sıcaklığımız 30° C olduğunda devrimiz yine %100 olmasına rağmen gerçek thrust değeri (örneğin) % 97.5 seviyesine düşmüştür. Sıcaklığımız 0°C olduğunda motorumuz %100 N1 da olmasına rağmen gerçek thrust değerimiz %107.5 seviyesine yükselmiştir. Tabii bu verdiğim değerler konunun anlaşılması için seçilmiş farazi değerlerdir. İşte sıcaklık değişimi ile olan thrust daki değişimin kokpitte gösterilebilmesi için gerçek N1 değeri düzeltilerek pilota gösterilir. Bu işleme N1 correction denilir.
Normal modda uygun maksimum nominal thrustı ayarlamak için, EEC bir N1 düzeltmesi (correction) hesaplar. Düzeltilmiş N1, ortam sıcaklığının ( ambient temperature ) hesaplanmasına dayanmaktadır.
EEC, Ortam Basıncı (Po) ve Toplam Basıncı (Pt) yi mach sayısını hesaplamak için kullanır. Mach sayısı ve TAT (toplam hava sıcaklığını) Ortam sıcaklığını hesaplamak için kullanır. Ardından standart gün koşulları ile hesapladığı ortam sıcaklık değeri arasındaki farka göre N1’i düzeltir, yani N1 correction yapar.
Daha önceki yazılarımızda vurguladığımız gibi, günümüzde thrust ölçümünde en yaygın kullanılan metodlardan birisi fan hızını ölçmektir.
Motor imalatında, montajdan sonra, bremzede, motorun ürettiği gerçek thrust değeri ölçülür. Aynı thrust değeri için üretilen motorların ürettiği gerçek thrust değeri, imalat safhasında kullanılan parçaların, modüllerin hassasiyetine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Limitler dahilinde olduğu müddetçe bunda bir sıkıntı yoktur. Örneğin X bir motor ailesinde, montaj hattından çıkan motor 27.900 libre thrust üretmelidir. Fakat bremzede ölçüm sonucunda imal edilmiş bazı motorların 27.900 libreden fazla thrust ürettiği görülebilir. Bu motorların thrustı, N1 trim seviyesi kullanılarak düşürülür. Yani motoru yöneten FADEC sisteminin beyni olan EEC içerisindeki yazılım, motorun daha fazla thrust üretmesine mani olur. Böylece tüm motorların aynı referans thrustı üretmesi sağlanır.
EEC içerisindeki yazılım motor thrust değişimleri için motor fan hızını ayarlayan bir N1 trim seviyesi kullanır.
Data entry plug veya rating plug olarak isimlendirdiğimiz parça vasıtasıyla EEC’ ye ilgili motor için gerekli olan N1 trim seviyesi bilgisi aktarılır.
Örneğin X motorunda N1 trim seviyeleri 0 ila 7 arasındadır. Seviye 0, trim yoktur ve seviye 7, %1,51’lik maksimum trime karşılık gelir.