Bu ayki yazımda, Türk sivil havacılığına ilk defa tescil alacak olan B787 Dreamliner uçakları
hakkında yazmak istedim. B787 Dreamliner uçağını genel olarak sizlere tanıtmaya
çalışacağım.
Değerli okuyucularım,
Uçakla ilgili bilgilere başlamadan önce biraz tarihçe yapmak isterim. Havacılık sektörünün
uçak bakım alanında işe başladığım zamanda B707 uçaklarıyla Boeing kültürünü ilk defa
gördüm. O zamandan sırası ile çalıştığım ve eğitim verdiğim uçak tipleri olan B707, B727,
B737CL, B737NG, B757, B767 ve en son B777 uçaklarını kendi aralarında sistem farkları
olarak karşılaştırdığımda, her bir uçak kendine özgü teknolojik yenilikleri taşıyordu. Özellikle
B777 uçaklarını tanıdığımda teknolojinin ne kadar ileriye gittiğini gördüm. Teknolojik olarak,
daha çok, avionics sistemlerde ileriye gittiğini gördüm. Belki aranızda “Ya hocam motorlarda
hiç teknolojik ilerleme olmadı mı?” diye soranlarınız olabilir. Uçak motorları, uçak sistemi
olarak söylenmez; yani uçakta takılan en pahalı ve en büyük komponet olarak söylenir.
Yazıma konu olan B787 uçaklarında, çalışma ve eğitim verme fırsatım şu ana kadar olmadı.
Boeing kaynaklarından faydalanarak hazırladığım bu yazımda; teknolojinin sadece avionics
sistemler değil, artık mekanik sistemlerde de çok daha ileriye gittiğini bu uçakta görmeye
başladık. Hadi bakalım şöyle bir uçağı tanımaya başlayalım.
B787 uçaklarında, motorlardan ve Apu’dan bleed havası alınmıyor; bu da yakıt tasarruf,
bakım maliyeti ve operasyonel verimliliği daha çok arttırıyor. Şimdiye kadar bilinen ‘pack’
yapısı bu uçakta çok farklı dizayn edilmiş durumda. Bleed havası artık ‘pack’ için
kullanılmıyor. Onun yerine elektrikli çalışan compresor ve beraber çalışan componetler de
çok değişmiş durumda. Yani soğuk hava elde etmek için; aircylc machine ve onunla ilgili bir
çok parça artık bu uçakta kullanılmıyor.
Klasik olarak bildiğimiz ‘pack sistemi’nde kullanılan malzemeler (componet ve sarf
malzemeler) ağırlık olarak uçakları bir hayli etkiliyordu. Ayrıca elektriğe bağlı olarak çalışan
bu sistemi kontrol ve monitör etmek çok daha kolaylık sağlıyor.
B787 uçaklarında bleed havası, sadece engine nose cowl’ı bir de hidrolik depoları
basınçlandırmak için kullanılıyor. Elektriki olarak çalışan pack sisteminde çok yenilikler vardır.
Kompresörler; iklimlendirme, kabin basıncı fonksiyonunu ile özel kabin havalandırma
sistemiyle dışarıdan temiz hava alınıp, iklimlendirme (aircondadation) kabine gönderilir. Bu
yeni sistem uçaktaki verimliliği çok arttırıyor. Bir de precooler kullanılmaması, özellikle
engine bleed havası için ekonomik olarak büyük avantaj sağlıyor.
Uçak elektrik sisteminde de bir hayli değişikler olduğunu görüyoruz: B787 uçağında hibrid
voltaj sistemi olan bir elektrik sistemi kullanılıyor. Özellikle pack sistemi elektriki olarak
çalıştığından, şu ana kadar bildiğimiz elektrik yük kapasitesi bu uçakta daha fazla olduğu için
yeni bir voltaj değerini (235 VAC,115 VAC, 28 VDC ve ± 270 VDC) bu uçakta görmeye
başlıyoruz. Elektrik kapasite ihtiyacı daha fazla olma sebebi ile bildiğimiz IDG, artık bu
uçaklarda kullanılmıyor. B777 uçaklarında backup jeneratör (VSVF) olarak kullanılan yeni
nesil elektrik jeneratörlerin bu uçakta ‘main jeneratör’ olarak kullanıldığını görüyoruz. İki kat
daha fazla elektrik üreten büyük ölçüde genişletilmiş bir elektrik sistemi dizayn edildiğinden,
toplamda altı jeneratör vardır. Motor başına iki ve APU başına iki jenerator 235 VAC üretiyor.
Jeneratörler doğrudan Accesory Gear Box’a bağlı, yani CSD kısmı artık olmadığından frekans
sabit değildir. Bu nedenle motorun değişken devrine göre 360 için 800 hertz arasında frekans
üretiliyor. Daha önceden kullanılan karmaşık sabit hız sürücüsünde (IDG), CSD kısmının
olmamasının işletme ve bakım maliyetlerini düşürdüğünü görebiliyoruz. Jeneratörlerin daha
güvenilir olması, hem arıza hem testlerde adam/saat maliyetini bayağı etkiliyor.
Elektrik sistemi dağıtımı olarak iki adet (E&E kompartmanı olarak) dizayn edilmişler. FWD,
AFT ve RPDU (Remote Power Distribition Unit) bu ismi daha çok B737 NG uçaklarında PDP
(Power Distribition Panel) olarak görmüştük. FWD E&E kompartmanındaki dizayna bakarsak
power kablolarının daha az kullanılması ağırlık olarak büyük avantaj sağlıyor. 235 VAC
elektrik sınırlı sayıda uçak sistemlerinin beslemesinde, yani daha çok power sistemlerde
kullanılıyor.
AFT E&E kompartmanındaki diğer uçak elektrik ekipmanlarının çoğunluğu ise, ya 115 VAC
veya 28 VDC FWD E&E kompartmanında bulunur. Remote Power Distribution Unit’lerde
(C/B) ve kontrol rölelerinin yerine de Solid State Power Devreler (SSPC) kullanılmıştır. Bunun
kullanılmasının en büyük avantajı da software yükleme yapılıp farklı yerlerde istenilen
şartlarda programlanabilmesidir. ± 270 VDC sisteminde, 235 VAC gücünü ± 270 VDc’ye
dönüştüren dört Auto Transformer Rectifier Ünitesi tarafından sağlanır. ± 270 VDC sistemi,
kabin basıncı kompresör motorları, RAM hava fanı motorları, Nitrogen Generation System
Kompresörlerinde ve büyük hidrolik pompa motorlarında kullanılıyor. Ayrıca iki adet external
power bağlantısı olduğunu görüyoruz.
Wing anti-ice sistem
B787, ‘slat’ların buzlanmayı önleme sistemi için motorların high pressure kompresör
kademelerinden artık hava alınmıyor. Slatların iç kenarlarına bağlanmış elektrotermal heater
(ısıtıcı) kullanılıyor. Motorlarda hava alınmadığı için bunu daha fazla yakıt tasarrufu yapan bir
sistem olarak görüyoruz. Ayrıca elektriğe dayalı olarak çalışması hem kontrol hem de monitör
anlamında büyük avantaj sağlıyor. Structer olarak da çok yerde karbon alaşımları kullanılıyor.
Hidrolik sistemdeki farklılar
Hidrolik sistemde de çok farklılar görüyoruz. B787 uçağının hidrolik sistemi üç bağımsız
şekilde; left, center, right olarak dizayn edilmiştir. Sol ve sağ sistemler için birinci hidrolik güç
kaynağı, motorlar üzerinde monte edilen EDP’ler tarafından sağlanıyor. Ayrıca sol ve sağ
hidrolik sistemler, yüksek talep ve bakım operasyonları için elektrik motorları ile
basınçlandırılabiliyor. B787 hidrolik sisteminde en büyük yenilik ise; center hidrolik
sisteminin güç kaynaklarıdır. Center hidrolik sisteminde iki büyük elektrik pompası ile
desteklenmektedir. Center hidrolik sistemde iki büyük (5000 PSI) electricmotordriven
kullanılıyor. Hidrolik pompaların B787 uçaklarında 5000PSI üreten sistem olduğunu
görüyoruz. İki adet 5000 PSI elektriki çalışan pompanın biri bütün uçuş fazlarında
kullanılırken, diğer pompa ise sadece iniş-kalkışlarda kullanılıyor.
Flight Deck (Cockpit)
Ana sistemlerin kontrol panellerinin olduğu overhead kısmında ilgili sistemler, Airbus
felsefesine çok yakın olan sinoptic diyagramlar (çizgiler) ile desteklenmiş ve birçok ikaz
(annnuncaitor) lambası da led dediğiniz lamba çeşidi olarak kullanılmış. Glareshield olarak
isimlendirilen yerdeki AFS’ye (Auto Flight System) ait MCP (Mode Control Panel) ve EFIS
control panellerinde çok fazla değişim yapılmamış.
Electronic Instrument System (EIS)
Instrument panellerde 4 adet DU (Display Unit) daha büyük olarak dizayn edilmiştir. Hem
EFIS (PFD&ND) gösterimleri için hem de EICAS (Engine Indication Crew Alert System) olarak
MFD (Multi Function Display), B777 mantığı ile birçok sistemin sinoptik olarak sayfalarını
görebiliyoruz. MFD özelliğini daha çok B777 uçaklarından alıntı gibi düşünebiliriz. İki adet
FMS-CDU (Flight Management System-Control Display Unit) de çok daha geliştirilmiş olarak
MAT (Maintenance Access Terminal) yani B777 kullanılan bu özelliği ile karşımıza
çıkmaktadır. Menülerine girersek ana ve alt menülerde birçok ilaveler görebileceğimiz gibi
binlerce bilginin kodlandığı sistemlerdeki arıza bilgileri FDE/Throubleshooting (FIM) ve test
özelliklerini de görebiliyoruz.
Youtube’da açtığım, eğitim kanalım hacklendiği için yeni bir youtube kanalı açmak
durumunda kaldım. Aşağıda verdiğim, yeni kanalımın linkidir. Mesleğe yeni başlayan veya bu
konulara ilgili olan arkadaşların, kanalıma abone olması ve bunu paylaşması beni memnun
eder. ‘Bilgi paylaştıkça güzeldir’ felsefesini hatırlatarak yazımı sonlandırıyorum.
Öğrenmek istediğiniz konular olursa, bana sorularınızı veya eğitim taleplerinizi iletebilirsiniz.
Böylece sizlere daha da faydalı olabilirim. Beni okuduğunuz için hepinize ayrı ayrı selamlarımı
ve sevgilerimi gönderiyorum.
www.youtube.com/channel/UCC9O37afX1WRTgDgMqyDYBA