Uçakların iniş veya kalkışlarıyla ilgili herhangi bir olay söz konusu olduğunda haberlerde genellikle uçağın kullandığı pistin de adını duyarsınız. Tek ya da çift haneli olabilen bu pist rakamlarının ne anlama geldiğini haberi sunan da dahil olmak üzere çoğu insan bilmez. Fakat havacılıktaki herşeyde olduğu gibi, bu numaraların da çok özel bir amacı vardır.
Elinize bir dünya haritası alıp pusulanızı da yanına koyduğunuzda pusulanın 0 derecesinin kuzeyi, 90 derecenin doğuyu, 180 derecenin güneyi, 270 derecenin de batıyı işaret ettiğini göreceksiniz. Havacılıkta ikisi de aynı şeyi ifade etmesine rağmen kuzey genellikle 0 derece yerine 360 derece ile ifade edilir.
Peki pist numaralandırmasıyla bu anlattıklarımızın bağlantısı nedir diye soracak olursanız cevabı son derece basit. Pistler 360 derecelik harita sistemindeki heading açılarına göre adlandırılırlar. Örneğin 05 numaralı piste iniş yapılacaksa uçak bu piste inerken burnu 50 derece doğrultusunu gösterecek şekilde iniş yapar.
Eğer pistin doğrultusu 3 haneli bir rakamsa bu durumda son rakam atılarak sadece ilk 2 rakam okunur. 180 derece doğrultusundaki pist için 18 pisti ifadesi kullanılır. Peki 185 derece doğrultusundaki pist için ne diyelim? O zamanda rakamı en yakın radyale yuvarlıyoruz. Yani bu pistimiz 19 pisti olarak adlandırılıyor.
Şimdi şöyle bir soru sorabilirsiniz; yukarıda tek bir rakamdan bahsediliyor ama pistlerin isimleri genelde 2 rakamdan oluşuyor, örneğin 05/23 pisti gibi.
Pistlerin bu şekilde 2 rakamdan oluşmasının sebebi pistin diğer tarafından da iniş yapılabilmesidir. Dikkat ederseniz ilk rakamla ikinci rakam arasında her zaman 180 derecelik fark vardır. Çünkü pistin bir ucuyla diğer ucu arasında 180 derecelik fark vardır.
Pistin bir tarafının numarasını kullanarak diğer tarafının numarasını bulmak çok kolaydır. Aralarında 180 dercelik fark olduğu için tek yapmanız gereken pist numarasına 18 eklemek yada çıkartmak. 27 pistinin diğer doğrultusunun adı 09 pisti olacaktır. 14 pistinin diğer doğrultusunun adı da 32 pisti olacaktır.
Şimdi konuyu daha anlaşılır kılmak için hepimizin bildiği bir havalimanını örnek alalım. Atatürk havalimanında bulunan 05/23 pistinde 2 doğrultudan da iniş yapılabilmektedir. Bir tarafı 50 derece doğrultusundan (yani Florya tarafından) iniş gerektirirken diğer tarafı da tam 180 derece faklı olarak 230 derecelik doğrultudan (yani Ataköy tarafından) iniş gerektirecektir. (Not: Yazımızda pist dereceleri yuvarlanmış halleriyle ele alınmıştır)
Bazı pist numaralarının yanında harf yazdığını da görebilirsiniz. Örneğimizi yine Atatürk havalimanından verelim. Bu havalimanımızda doğrultuları 17/35 olan birbirine paralel 2 adet pist bulunuyor. Aynı doğrultuda olan pistlerden sağdakinin yanına R harfi soldakinin yanına ise L harfi geliyor. AHL de bulunan 18/36 pistlerimizin gerçek isimlendirmesi 17R/35L ve 17L/35R şeklindedir. Eğer havalimanında birbirine paralel 3 pist varsa ortadakinin sonuna da C harfi konuluyor.
Pist numaralarının doğru okunuşu nasıldır?
Numarandırma çift hane de olsa her rakam ayrı ayrı okunur. Mesela 23R pisti okunurken “two three right” olarak okunur.
Peki bu pist doğrultuları coğrafi mi yoksa manyetik kuzeyi mi referans alır?
Dünya haritalarındaki boylam çizgileri kuzeyde tek bir noktadan çıkarak güneyde tek bir noktada birleşirler. Bu noktalar gerçek yani coğrafi kuzeyi/güneyi gösterir. Ancak bildiğiniz gibi pusulalar manyetik oldukları için gerçek kuzeyi değil manyetik kuzeyi gösterirler ki bu da Kanada’nın üst taraflarında bulunur. Uçaklarımızın pusulaları da manyetik prensibe göre çalıştığından pistlerin numaralandırmaları manyetik kuzey referans alınarak yapılmıştır.
Malesef manyetik kuzeyi referans almanın getirdiği bir dezavantaj vardır. O dezavantaj sizce ne olabilir? Manyetik ya da coğrafi kuzey karmaşasından daha farklı bir sorunumuz var. O da manyetik kuzeyin her sene yer değiştiriyor olmasıdır. Evet manyetik kuzey her sene 50-60 km kadar Rusya’ya doğru hareket etmektedir. Bu durumda bize düşen iş zaman içerisinde pistin adını değiştirmek olacaktır. Örneğin yukarıda örneğini verdiğimiz 05/23 pistinin eski adı 06/24 idi. Buna benzer şekilde dünyada da pist isimlerinde zamanla değişikliğe gidilebilmektedir. Ancak değişimin çok fazla olduğu yerlerde örneğin manyetik kuzeye yakın bölgelerde pist numarasının yanında T harfi yazdığını görebilirsiniz. Örneğin 23 T pisti gibi. Burada T harfinin anlamı pistin numaralandırmasının True yani gerçek kuzey referans alınarak verildiğidir. Örneğin Kanada’nın kuzeyinde bulunan Alert havalimanının pist ismi 05T/23T şeklindedir. Manyetik kuzeyin çok fazla değiştiği bölgelerde gerçek kuzeyin referans alınması yaygın bir uygulamadır.
