Bir havaalanının genel görüntüsü, apronda sıra sıra dizilmiş uçaklar, çalışan motorların sesi, ortada dolaşan arabalar ve uçakların ardarda kalkışlarının büyüleyici görüntüsü… Ancak tüm bu ahenk beklenmeyen ve tahmin bile edilemeyen bir sebepten dolayı bozulabilir ve anlamını yitirip felaketle sonuçlanabilir. Işte bu noktada sorulması gereken soru, “ne yapılmalıydı ve şimdi ne yapmamız gerekir?” olmalıdır. Havacılık kanla yazılmıştır sözü de buradan gelmektedir. Meydana gelen kazalar, kendisine neden olan hataları vurgulayarak yapılan yanlışlarla yeni sistemlerin kurulmasını, var olan teknolojilerin geliştirilmesini sağlamış ve beraberinde de yeni havacılık kurallarını getirmiştir. Biz insanları makinelerden ayıran en önemli özellik, ruhumuzun ve duygularımızın oluşudur. Bu yüzden, iyi bir ekip kaynak yönetiminin yolu da uçuş ekibi arasındaki etkili iletişimden geçmektedir.
Genel olarak ekip kaynak yönetimi (EKY); eldeki insan, bilgi, zaman ve donanım gibi kaynakların etkin bir şekilde kullanılarak uçuş faaliyetlerinin emniyetli bir biçimde gerçekleştirilmesi olarak tanımlanabilir. EKY, insan hatalarının en aza indirgenmesi ve bunun için donanım, bilgi ve insan kaynaklarının emniyeti sağlamak için verimli bir şekilde kullanılmasıdır. Kısaca EKY, bir uçuş ekibinin uçuş operasyonlarını güvenli ve verimli bir şekilde başarabilmesi için eldeki tüm kaynaklarını en etkin şekilde kullanmasıdır. Burada sözü edilen kaynaklar içerisinde şüphesiz ki “insan” merkezi bir konumdadır ve insan-insan etkileşimi en çok önem verilen etkileşimdir. Ayrıca, her ne kadar uçuş sürecinde görev alan tüm personel dikkate alınsa da pilotlardan oluşan kokpit ekibi EKY’nin odak noktasını oluşturmaktadır. EKY kavramını oluşturan bileşenler aşağıda özetlenmektedir:
Ekip kavramı, temel olarak kokpit ve kabin ekibine işaret etmekte fakat aynı zamanda hava trafik kontrolörlerini, uçuş harekât uzmanlarını ve bakım personelini de kapsamaktadır.
EKY uygulamaları içerisindeki kaynak kavramı; insanları, bilgiyi, zamanı ve donanımı kapsamaktadır.
Yönetim ise; emniyetli ve etkin bir uçuş gerçekleştirmek amacıyla; eldeki kaynakların planlanması, örgütlenmesi, yöneltilmesi (liderlik, güdüleme ve iletişim), koordine edilmesi ve kontrol edilmesi ile ilgili süreçleri kapsamaktadır.
EKY kavramının temelleri ilk olarak 1979 yılında NASA’nın öncülüğünde düzenlenen ve Kabin Kaynak Yönetimi (KKY) adı altında yapılan ortak çalışmalara dayanmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda pilot hatalarını azaltmak için kokpitte insan kaynağını en verimli şekilde kullanma amacını güden Kokpit Kaynak Yönetimi (Cockpit Resource Management- CRM) uygulamaları oluşturulmuştur. KKY programlarının ortaya çıktığı bu ilk aşamada United Airlines 1981 yılında havayolu sektöründe kendi KKY programını geliştiren ilk havayolu işletmesi olmuştur.
Yapılan araştırmalar, meydana gelen kazaların p-80’inde insan hatalarının etkin rol oynadığını göstermektedir. İstatistikler, teknik nedenlerden kaynaklanan kazaların hızla azaldığına da işaret etmektedir. Diğer yandan, her uçuşta insan hataları meydana gelmektedir, Fakat bu hatalar doğrudan bir kaza ya da kırıma neden olmasa da genellikle başka hataların hazırlayıcısı olmaktadır. Havacılık emniyetinin sağlanmasının ne kadar önemli olduğu dikkate alındığında bu hataların ve etkilerinin mümkün olduğunca azaltılması gerektiği ortaya çıkacaktır. İnsan faktörünün sebep olduğu kazaların arkasındaki nedenler; insanların hatalı hareketleri ve aldıkları hatalı kararlar, uçuş ekibi içindeki iletişim eksikliği, yanlış liderlik anlayışı, kuralların ihmali ve yetersiz kaynak yönetimidir. Yapılan araştırmalar, insan hatalarından kaynaklanan kazaların A’inin iletişim sorunlarından kaynaklandığını göstermektedir. Bu sonuç ekip üyeleri ve diğer personel arasında etkin bir iletişimin havacılık emniyetinin sağlanması açısından ne kadar önemli olduğunu açık bir biçimde ortaya koymaktadır.
Iyi bir EKY; liderlik, profesyonellik, ekip olma, iletişim, emniyet zinciri, zaman yönetimi, sinerji ve durum değerlendirme gibi becerileri gerektirmektedir. Uçuş süresince uçuş ekibinin uçuşu etkileyen faktör ve koşulları doğru algılaması gerekmektedir. Bu süreçte; çevreden haberdar olmak, olayları doğru yorumlayabilmek, kritik durumlarda hızlı ve doğru karar verebilmek ve beklenmeyen durumlara karşı hazırlıklı olmak önem taşımaktadır. Günümüzde uçak kazalarını azaltmanın yolu, insansal faktörlerden kaynaklanan nedenlerin azaltılmasından geçmektedir. Bir uçuşta uçuşun her safhasına ait önceden belirlenen hedefler bulunmaktadır. Ekibin her bir üyesi bir role ve göreve sahiptir. Ancak tüm uçuş ekibi ortak bir harekat hedefine sahiptir.
Uçuş ekibinin asli görevi uçağı bir noktadan diğer noktaya emniyetle ve yolcu konforu sağlayarak götürmektir. Acil durum olasılığına karşı kabin ekibi, yolcuları durumla ilgili yönlerdirmek ve gerekiyorsa uçağın tahliyesini yapmak üzere eğitilmiştir. Herhangi bir acil durum oluştuğunda kokpit ve kabin ekibi şartları paylaşmak ve ortak hedef için belirlenmiş kuralları uygulamak durumundadır. Kokpit ve kabin personeli görev gereklilikleri nedeniyle farklı mahallerde yer almalarına karşın, uçağın içerisinde aynı kaderi paylaşan bir bütündür ve aynı ekip ruhunu taşımaları uçuş emniyeti açısından önem arz eder. 2920 Sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunun 100. Maddesine göre; “sorumlu kaptan pilot hava aracının, can ve mal güvenliğini sağlayacak surette sevk ve idaresinden birinci derecede sorumlu olup, olağanüstü durumlarda gereken önlemleri almaya yetkilidir” denilmektedir.
Kazalara sebep olan uçuş ekibi hatalarına bakıldığında, usul hataları (iniş takımlarını koymama ya da almama), % algı hataları (süzülüş hattını yakalayamamak), V karar hataları (uçuş planını yanlış uygulamak) gibi bir sonuç ortaya çıkmaktadır. EKY’nin en temel amaçlarından birisi de bütün uçuş koşullarında en etkin kararın verilmesini mümkün kılmaktır. Bu anlamda, kapsamlı bir uçuş öncesi hazırlığı ve planlaması uçuşta verilecek kararlar için önemlidir. Ancak bunun kendi başına yeterli olduğunu söylemek doğru olmaz. Ekip üyelerinin birlikte uçuş öncesi planlama yapması, uçuşta verilecek kararlarla ilgili diğer ekip üyelerinin en etkin şekilde olaya katılımını sağlayacaktır. Bu yüzden uçuş ilerledikçe daha önce kararlaştırılan planda yapılan değişikliklere ilişkin kaptan pilotun düzenli aralıklarla uçuş ekibine yapacağı bilgilendirmeler uçuş ekibinin iyi bir durumsal muhakemeye sahip olması açısından önem taşımaktadır. Bu olay, özellikle uçuş ilerlerken emniyeti etkileyen koşulların ani bir biçimde değişmesi, beklenmeyen durumların ortaya çıkması ve acil durumlarda (emergency) oldukça önemlidir.
Uçak kaza ve olaylarında en önemli faktörün insan olduğunun anlaşıldığı günümüzde,
insan hatasını azaltmaya yönelik yönetim süreçlerinden en önemlisi olan EKY, uçuş görevlerinin bir ekip anlayışı içinde, bilgi ve becerilerin en iyi şekilde kullanılarak verimli ve emniyetli bir şekilde yapılabilmesı için sinerji yaratmaktadır.
