HAVA ARACI BAKIM TEKNİSYENİ VE HAVA ARACI BAKIM MÜHENDİSİ 

KAVRAMI ÜSTÜNE BİR ARAŞTIRMA

Teknisyen ve mühendisler hava aracı bakımında havacılığın başlangıcından itibaren birlikte çalışmaktadırlar. Teknisyen, teknik bilgi ve beceri isteyen işlerde çalışan kişilere verilen unvandır. Teknisyenler lise, meslek yüksekokulu veya teknik okullardan mezun olurken, mühendisler üniversitelerin fakültelerinden mezun olmaktadır.

Mühendisler hava aracı bakımında; EASA Part-M veya SHY-M Sürekli Uçuşa Elverişlilik Birimlerinde çalışırken, teknisyenler Part-145 veya SHY-145 Onaylı Hava Aracı Bakım Kuruluşlarında görev yapmaktadır. Mühendisler Part-145 Üretim Planlama Birimlerinde de görev yapmaktadır. EASA Part-M ve SHY/SHT-M mevzuatına göre gerekli eğitim ve deneyim sahip teknisyenler de Part-M veya SHY-M Sürekli Uçuşa Elverişlilik Birimlerinde çalışabilmektedir. EASA mevzuatı açısından, teknisyen veya mühendis kavramı yerine; teknik yeterlilik ve deneyim konuları ön plana çıkmaktadır. Yeterlilik ve deneyim koşulunu sağlayan bakım personeli, unvanının mühendis veya teknisyen olup olmadığına bakılmaksızın EASA Part-M veya SHY-M Sürekli Uçuşa Elverişlilik Birimlerinde çalışabilmektedir. Bilindiği gibi EASA Part-M veya SHY-M birimlerine ticari işletmelerde Mühendislik Birimi adı verilmektedir.

EASA Part-M veya SHY-M birimlerinin ana görev ve sorumlulukları şunlardan oluşmaktadır:

Hava aracının uçuşa elverişliliğinin devam ettirilmesi,

Hava aracının uçuşa elverişlilik sertifikasının alınması,

Hava aracının uçuşa elverişlilik sertifikasının izlenmesi,
Hava aracının bakım programlarının hazırlanması,
Bakım performansının değerlendirilmesi,
Uçuşa elverişliliğinin yönetilmesi,
Uçuşa elverişliliğin izlenmesi.

Ticari bir işletme hava aracının uçuşa elverişliliğini sürdürebilmesi için şunları yapmak zorundadır:3

Her tip hava aracı için bakım programlarının hazırlanması,

Uçuşa elverişlilik direktiflerinin (AD) hava araçlarına uygulanması,

Hava aracındaki hasarların giderilmesi

Programlı bakımların uygulanması,

Hava araçlarının bakımlarının EASA Part-145 veya SHY-145 onaylı hava aracı bakım kuruluşlarında yaptırılması,

Teknik dokümanların tutulması ve arşivlenmesi,

Onaylı modifikasyon ve onarım yöntemlerinin kullanılması,

Uçuşa elverişliliğin izlenmesi,

Hata ve olayların raporlanması,

Bakımla ilgili yapılan anlaşmaların otoriteye bildirilmesi.

EASA Part-M/SHY-M ve EASA Part-145/SHY-145     mevzuatlarında tasarımla ilgili görevler bulunmamaktadır. Tasarım ve üretim ile ilgili mevzuat EASA Part-21 ve SHT-21 mevzuatlarıdır. Bakımda hava araçlarına büyük modifikasyonlar yapılacaksa, üreticiler tarafından yayınlanan STC: Supplemental Type Certificate dokümanları kullanılmaktadır. Ayrıca mühendislik onayına ihtiyaç duyulmamaktadır.

EASA Part-66 mevzuatına göre C kategorisinde Onaylayıcı Ana Bakım Uzmanı İngiltere’de “Base Maintenance Certifying Engineer” olarak tanımlanmaktadır. Engineer kelimesinin Türkçe karşılığı mühendis olarak bilinmesine karşın burada uzman olarak değerlendirilmiştir. Bunun nedeni onaylayıcı ana bakım uzmanı lisansını mühendis ve teknisyenlerin alabilmesidir. Mühendislik eğitimi alan bir mühendis de EASA Part-66 veya SHY-66 mevzuatının gerekliliklerini yerine getirerek A, B1, B2 ve C hava aracı bakım lisanlarına sahip olabilir.

Kategori C lisansı, planlı ana bakım sonrasında hava aracının tümüne ilişkin tek bir bakım çıkış sertifikası onaylanmasına izin verir. Söz konusu bakım çıkış sertifikası, bakım işlemlerinin uygun niteliklere sahip teknisyenler tarafından gerçekleştirilmiş ve kategori B1, B2 ve B3 personelinin söz konusu bakım işlemini ihtisasları çerçevesinde onaylamış olmalarına dayanılarak düzenlenir. 

Fransa, Almanya ve İspanya’da 4 yıllık eğitim veren üniversitelerden mezun olanlar mühendis unvanını almaktadır.

İngiltere’de 4 yıllık havaaracı bakım eğitimi veren üniversitelerden mezun olanlar mühendis unvanını almaktadır. Örneğin Glamorgan Üniversitesi İleri Teknoloji Fakültesi’nde Havacılık Mühendisliği, Havaaracı Bakım Mühendisliği ve Aviyonik sistemleri de kapsayan Havacılık Sistemleri Mühendisliği bölümleri bulunmaktadır. Havaaracı Bakım Mühendisliği eğitimleri Glamorgan Üniversitesi ile International CentreforAerospace Training Şirketi arasında oluşturulan işbirliğiyle kurs olarak verilmektedir. Aynı zamanda mezunlar EASA Part–66 Havaaracı Bakım Personeli Lisansına sahip olmaktadır. Öğrenciler bu lisansa sahip olurken EASA Part-66’da belirtilen hiçbir modül sınavına girmemektedir. Yalnızca EASA Part–145 onaylı bir bakım kuruluşunda iki yıl deneyim koşulu aranmaktadır.

Hava aracı bakım endüstrisinde teknik lise veya üniversite kökenli personeli tercih etmesindeki yaklaşım %50 lise mezunu bakım teknisyeni, %50 yüksekokul veya fakülte mezunu onaylayıcı bakım personeli şeklinde olmaktadır.

Türkiye’de hava aracı bakım personeline yönelik eğitimler aşağıda sunulan eğitim kuruluşlarında verilmektedir:

SHY-147 temel eğitimi yetkisine sahip hava aracı bakım ve hava aracı bakım eğitim kuruluşları

Tanınan okul statüsündeki havacılık liseleri

Üniversitelerin iki yıllık meslek yüksekokulları 

Üniversitelerin SHY-147 onaylı dört yıllık fakülte veya yüksekokulları

Üniversitelerin dört yıllık fakültelerinde SHY-147, SHY-66, SHY-145 ve SHY-M temelli verilen hava aracı bakım eğitimlerinde tasarım eğitimi verilmemektedir. EASA ve SHGM mevzuatı açısından tasarım ve üretim kuruluşlarının standartları EASA Part-21 ve SHT-21 mevzuatlarında sunulmaktadır. Hava aracı bakım kuruluşlarında bakımın gerçekleştirilmesi ve onaylanması için tasarım ve üretim konusunda eğitim alma koşulu bulunmamaktadır. B1, B2, B3 ve C lisansına sahip bakım mühendis veya teknisyenler bakımı gerçekleştirip onaylayabilmektedir.

Mühendislik eğitiminde diğer konulardan bir tanesi de matematik ve fizik alanındaki  eğitim içerikleridir. Üniversitelerin hava aracı bakımına yönelik eğitim veren fakültelerinde matematik ve fizik alanındaki içerik,  EASA Part-66 ve SHY/SHT-66 mevzuatında yer alan matematik ve fizik modüllerini kapsamakta ve daha kapsamlı olarak verilmektedir.

Hava araçları üretildikten sonra kişi veya kuruluşlar tarafından işletilmektedir. İşletmenin en önemli fonksiyonlarından bir tanesi de hava aracı bakımıdır. Yaptığı bakım işlemlerini onaylama yetkisine sahip bakım personeli “Bakım İşletme Mühendisliği” yapmaktadır. Bu konunun en önemli örneklerinden biri Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliğidir. Üniversitelerin Güverte ve Gemi Makineleri bölümleri, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği adı birleştirilmiş ve mezun olanlara “Mühendis” unvanı verilmiştir.

Uluslararası Sivil Havacılık Otoritesi ICAO; hava aracı bakım eğitim dokümanlarında “Engineering Licencing Mühendislik Lisansı” terimini kullanmaktadır.

Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı hava aracı bakımı konusunda eğitim veren üniversitelerin 4 yıllık fakültelerinden mezun olan öğrencilere “Bakım Mühendisi” unvanı verilebilir. Verilebilecek unvanlar aşağıda sunulmuştur:

Gövde Motor (Mekanik) bölümlerinden mezun olan öğrenciler için;

Hava Aracı Gövde Motor Bakım Mühendisi

Hava Aracı Mekanik Bakım Mühendisi

Hava Aracı Elektrik Elektroniği, Aviyonik ve Teçhizatı bölümlerinden mezun olan öğrenciler için;

Hava Aracı Teçhizat Bakım Mühendisi 

Havacılık Elektrik ve Elektroniği Bakım Mühendisi

Hava Aracı Teçhizatı Bakım Mühendisi

Yukarıda verilen unvanlarından birine sahip, hava aracı bakımı konusunda eğitim veren bir fakülte mezunu, gerekli koşulları yerine getirdikten sonra SHY-66 lisansına sahip olup aynı zamanda onaylayıcı bakım personeli olarak hava aracı bakım faaliyetlerinde görev yapabilecektir. Hava aracı bakım mühendisi unvanı verilen kişilerin tasarım yetkisi olmayacak ve bakım faaliyetlerinde istihdam edilecektir.

Diğer mühendislik alanlarında mühendis unvanı alan personel de daha önceki aynı koşullar altında SHY-M ve SHY-145 onaylı kuruluşlarda görev yapmaya devam edecektir.    Yukarıda açıklanan koşullar nedeniyle hava aracı bakım kuruluşları, personel seçimi ve istihdamında daha fazla kalifiye insan kaynağına sahip olacaklardır.

1 https://www.kariyer.net/pozisyonlar/teknisyen/nedir#:~:text=Teknisyen%2C%20teknik%20bilgi%20ve%20beceri,da%20kendi%20i%C5%9F%20yerlerini%20a%C3%A7abilirler.

2  Prof. Dr. Ethem Özgüven, Ülkemizin Üst düzey Teknisyen İhtiyacı ve Eğitimi, Tablo 1, Sayfa 192, 1987

3 JAA, Part M Presentation Course Handbook, (GDS, Hollanda, 2007), s.7

4  https://www.icao.int/MID/Documents/2019/ACAO-ICAO%20Airworthiness/Session%209%20Part%2066%20%20final.pdf, 28.05.2021