Not: Hasar değerlendirme konumuzun bu bölümünde Boeing 737-800 uçaklarında genellikle karşılaştığımız dent hasarı ele alınmıştır. Bu bölümde verilen bilgiler tamamen eğitim amaçlıdır ve uçak üzerinde kesinlikle kullanılamaz. Her bir hasar için güncel uçak dökümanına bakılması zorunludur.

Ayrıca, bu yazıda bahsedilen hasar değerlendirmesi için güncel SRM dökümanı takip edilerek okunması, bilgilerin daha güncel ve kalıcı olmasını sağlar.

Uçakta meydana gelen yapısal bir hasarın yer kontrolü sırasında farkedilmesi ve gerekli işlemlerin yapılması çok önemlidir. Biz de bu yazımızda uçağın gövdesinde tespit edilen bir yapısal hasar için hangi işlemlerin yapılması gerektiği üzerinde durmak istiyoruz. Örnek olar ak ele alacağımız uçak B737-800 ve Manufacture Serial Number’ı 29776 ve Line Number: 308 olsun. Yer kontrolü (ground check) sırasında farkettiğimiz hasarı adım adım incelemeye başlayalım. İlk öncelikli yapmamız gereken işlem hasar çeşidini tespit etmek olacaktır.

1.Adım: Hasar Çeşidi Tespiti (Damage Type)
Hasarımız Şekilde görüldüğü gibi bir Dent hasarıdır. Dent hasarının tanımı aşağıdaki gibi yapılabilir;
Dent: Pürüzsüz düzgün bir cismin darbesiyle oluşan malzemenin kesitini değiştirmeyen pürüzsüz göçük-vuruk tur. Malzeme kaybı yoktur. Üzerinde başka hiçbir hasar olmaması gereklidir.

2.Adım: Hasarın Konumu (Damage Location)
Hasar konumu belirlemek için B737-800 SRM 53-00-00 FIG- 1’e gidilmelidir. Öncelikle hangi Section da olduğu belirlendikten sonra station ve stringer’ler kullanılarak hasarın konumu tespit edilir. Örnek hasarımız section olarak 43, konum olarak da station 500A - 500B ve stringer 19LH-20LH olacak şekilde seçelim.

3.Adım:
Hasarı içeriden ve dışarıdan etrafında başka bir açık veya gizli hasar olup olmadığını tespit etmek için gözle detaylı inceleme yapılması gereklidir (Hidden damage Inspection).

4.Adım: Dent hasarının ölçümlendirilmesi;
Dent hasarının gerekli olan ölçüleri; Şekilde görüldüğü gibi W: 2.1 inch ‘Dent’in genişliği (en dar yeri), Y: 0.095 inch en derin noktası ve dent’ in etkilediği bölgeyi hesaplamak için de A: 3.2 inch dent’ in uzunluk ölçüsü gereklidir.

5. Adım: Hasarın Değerlendirmesi
Uçakta hasarın meydana geldiği bölüm (Section) çok önemlidir. Uçakda bulunan sectionları ayrı bir uçak gibi düşünülmesi zorunludur çünkü her bir bölüme gelen yüklerin etkisi farklı olduğundan uçağın yorulma (fatigue) ömrünü olumsuz olarak etkiler ve uçağın güvenlik toleransının (safety margin) azalmasına neden olur. Bu sebepten dolayı, hasar hangi section’da meydana geldiyse, ilgili hasarın değerlendirilmesi için öncelikle Section’nın müsade edilebilir limitlerine bakılması zorunludur. Örnek olarak alınan dent hasarımız için öncelikle  SRM 53-30-01 Figure-101 e gidilmesi gereklidir. Ana chapter bizi nereye yönlendirirse ona uymak zorundayız. Aşağıda verilen resimde görüldüğü gibi SRM 53-30-01 Figure 101 genel referans olan SRM 53-00-01 Figure-101 allowable damage yönlendirildiğinden dolayı Dent hasarımızı bu referansa göre değerlendirmek zorundayız..

Dent hasarının uygulanabilirliğini belirledikten sonra, değerlendirme için ikinci önemli nokta hasarın uçağın hangi Zone da meydana geldiğidir. Aşağıda verilen resimde görüldüğü gibi SRM 53-00-01 Figure 102 ye göre Dent, ZONE-2 de bulunmaktadır.

Hasarın Extra kritik bölgeleri (Static Port, Pitot, Angle of attack, TAT ) etkilemediğinden emin olunmalıdır..
Dent bölgesinde aşağıda verilen koşulların sağlanması gereklidir;
- Gevşemiş veya kayıp bağlantı elemanı olmamasına,
- Bağlantı elemanının deliğinde hasar olamamasına,
- Dent in yakınlarında Crease, Gouge veya Crack gibi hasarların olmamasına,
- Dent in Frame, Stringer veya Intercostal gibi primary yapıları etkilmemesine.

SRM 53-00-01 AD-1 Figure-103 Detal-G ye ve Table-102 ye göre Dent’in ölçülerini değerlendirelim;
1- Dent in genişliğinin W, derinliğine Y oranı 30 veya daha fazla olmak zorundadır. W/Y ? 30
2- Dent in derinliği Y: enfazla 0.125 inch olmak zorunda. Y3- Dent in etkilediği çevrenin uçakta mevcut olan bir tamirin en dış fastener sırasının merkezine ve Chem-mill yapıların kenarına olan mesafe önemlidir. Bu mesafeyi bulmak için dent in boyu 0.25 ile çarpılır ve çıkan rakam dent in kenarına eklenerek belirlenir. Detay-G şekilinde görüldüğü gibi 3.2”(A) x 0.25 = 0.8” rakamı dent in kenarına eklenir ve ölçüm buradan başlar. Detayları hasar ölçümlendirme çiziminde görebilirsiniz.

Şimdi dent hasarımızın Limit içi mi? Limit dışı mı? Olduğuna bakalım;
A) Air data sensor’ler bölgesinde değil ve dent’de crease, gouge, scratch, corrosion ve crack gibi hasarlar yok. OK.
B) Dent herhangi bir Stringer, Frame veya Intercostal üzerinden geçmiyor, gevşek ve atık fastener yok. OK.
C) Detay G deki Tablo ya göre; Mevcut Tamire olan mesafe: 2.4” (en az 1” olmak zorunda). OK.
D) Detay G deki Tablo ya göre; Chem-Mill Step lere mesafeler: 2.9” ve 1.9” (en az 0.5” olmak zorunda). OK.
E) Dent hasarının derinliği Y: 0.095” (en fazla 0.125” olmak zorunda). OK.
F) W/Y , 2.1”/0.095”= 22 Limit dışı çünkü W/Y ? 30 olmak zorundaydı. Dent hasarı Limit dışı fakat yukarıdaki şartları sağladığından dolayı uçağımızı zaman sınırlı (Time Limited) uçururabilmek için SRM 53-00-01 Page 105 Table-102 ye gidip değerlendirelim.

Uçakları, Airworthiness (uçuş güvenliği) kuralları içerisinde sefere vermek çok önemlidir. Uçak teknisyeni olarak, uçaklarda meydana gelen her hasarı doğru ve prosedürlere uygun olarak değerlendirip kayıt altına almak zorundayız. Hasar değerlendirme yazı dizimizin üçüncü bölümü olan Boeing 737- 800 uçaklarındaki Dent hasarının değerlendirmesi detaya inmeden sizlere kılavuzluk etmek amacıyla hazırlanmış ve sadece bilgi amaçlıdır. Uçak üzerindeki hasarları değerlendirirken kesinlikle güncel uçak dökümanlarının kullanılması zorunludur.

SRM 53-00-01 Page 105 Table-102 ye geldiğimizde; Dent hasarımızın derinliğinin 0.125” den az ve W/Y oranı 15 ila 30 aralığına denk geliyor: 15 < 22 < 30 ve 0.095” < 0.125”.Tablo 102 de sarıyla taranmış bölgeyi kapsayan dent hasarı normal durumda kalıcı tamir (permanent reapir) yapılmak zorunda. Eğer aşağıdaki koşullar sağlanırsa 10.000 F/C a kadar zaman sınırlı olarak uçak uçurulabilir.
1- Başlangıçta ilk olarak Dent’e detaylı görsel kontrol (detail visual inspection) yapılmalı.
2- 5000 F/C (flight cycle) içerisinde HFEC (High Frequency Eddy Current: bir NDT yüzey kontrol yöntemidir) yapılmalı.
3- Bundan sonra her 4000 F/C da detaylı görsel kontrol yapılmalı.
4- 10.000 F/C dan öncede kalıcı tamir yapılmak zorundadır.