Türkçe’de girişkenlik, atılganlık, iddiacılık, güvenli davranış gibi birbirinden farklı ifadelerle anlamlandırılmaya çalışılan assertiveness kavramını aslında bunlardan herhangi biri tam olarak karşılamamaktadır. Assertivenes kelimesini tam karşılayan Türkçe bir kelime olmadığından bu yazıda şimdilerde dilimize girmeye de başlayan “asertiflik” kelimesini kullanacağız.
Asertifliğin tanımını yapmaya aşağıdaki kısa hikayeciği paylaşarak başlayalım:
Sezar bir kır gezintisi sırasında gökteki bulutlara bakarak söylenir:
-“Şu bulutu görüyor musun Brütüs? Tıpkı bir papatyaya benziyor.”
Brütüs destekler:
-“Haklısınız yüce Sezar! Aynen bir papatya. Üstelik, neredeyse yaprakları sayılacak.”
Kısa bir süre sonra Sezar yine aynı buluta bakarak seslenir Brütüs’e:
-“Yok canım ne papatyası? Tıpkı bir tavşana benziyor.”
Brütüs buluta bakar ve;
-“Gerçekten de öyle yüce Sezar! Tıpkı bir tavşan. Ne kadarda koca kulakları var!” der.
Kısa süre sonra Sezar yine aynı buluta bakarak;
-“Bana bak Brütüs! O bulutun tavşanla ilgisi yok. İyice bakarsan gelinliğe benzediğini fark edersin!” diye söylenir.
Bunun üzerine buluta bakan Brütüs der ki:
-“Hakikaten çok ilginç, ancak dikkatli bakılınca tıpkı bir gelinliğe benziyor. Baksanıza ulu Sezar! Tacı bile belli oluyor.”
Sezar dayanamaz ellerini göğe açar ve haykırır:
-“Neredesin ey şahsiyet”
Asertiflik, bireyin kendi duygu ve düşüncelerini, muhatabını baskı altına almadan ama iletişim esnasında kaygı, çekingenlik gibi nedenlerden ötürü muhatabına karşı pasif de kalmadan ifade edebilme becerisidir. Daha kısa ifadesiyle asertiflik, agresif ve pasif uçlara gitmeden iletişim kurma becerisidir. Asertiflik, özgüven kavramıyla çok karıştırılmakla beraber aslında ondan farklıdır. Ancak iki kavramın birbiriyle ilişkili olduğu söylenebilir. Örneğin özgüven
duygusuna sahip kişi karşılaştığı durum ya da kişi karşısında kendisini ifade etmekte, duygu ve düşüncelerini paylaşmakta zorlanmayabilir. Ancak asertiflik yalnızca duygularını ifade etmeyi değil, ifade şeklini ve zamanını da kapsamaktadır. Dolayısıyla bu ilişkiden yola çıkarak asertiflik sadece “özgüven” kavramına indirgenemez. Asertiflik çok
daha geniş ve hayatın bir çok alanına nüfuz eden bir konudur. Özgüven burada ancak yardımcı öğe olarak
değerlendirilebilir. Asertiflik kavramının daha iyi anlaşılması için agresif, pasif ve pasif-agresif davranış modellerini
incelememiz gerekir.
Agresif Davranış
Agresif davranışa sahip bir kişi öncelikle kendi ihtiyaçlarına odaklıdır. Ne istediğini bilir ve ifade edebilir fakat başkalarının ihtiyaçlarını görmez. Kendisi ile ilgili bir sorun yoksa olayların geri kalan kısmıyla ilgilenmez. Başkalarının haklarını göz ardı eder, onların duygularına aldırmaz, çoğu kez suçlayıcıdır ve “Sen” dilini kullanır. Olumsuz bir
durumla karşılaşınca genelde karşı tarafı suçlama eğilimindedir. Başkalarının sözünü keser, alaycıdır,
kınayıcıdır. Başkalarını kullanarak amaçlarına ulaşır. Sıklıkla ve kolaylıkla başkalarında hata bulabilir. Bu kişiler istediklerini elde eder ama sevilmezler. (Kron ve Grey, Hartly 1999) Agresif davranışın kök sebeplerini bulmak oldukça
komplekstir. Kişinin çocukluk dönemi kısmen ipucu verebilir. Agresif davranışın sloganı “Kendimden memnunum, senden memnun değilim.” olarak ifade edilebilir.
Pasif Davranış
Pasif davranış modelindeki bir birey kendinden önce başkalarının ihtiyaçlarına odaklıdır. Kendilerine ait bir hayatları yoktur ve pek çoğu bu durumun farkında değildir. Pasif davranışa sahip bir kişi duygu ve düşüncelerini ifade etmekten korkar. Başkaları tarafından kullanıldığını düşünür. Aldığı bir hizmetten memnun değilse hakkını aramaktan
kaçınır. Kendinden talep edilen herşeyi karşılama eğilimindedir. Kendi istekleri yüzünden başkalarını rahatsız edeceğini düşünür. Sık sık özür diler. Kendini inkar eder. Konuşurken başkasının gözüne bakamaz. Kendisi söylemeden başkası onu anlasın ister. Bu özellikleri nedeniyle amaçlarına ulaşamazlar, çabuk incinirler, engellenme ve kaygı yaşarlar. Pasif
davranışın sloganı “Kendimden memnun değilim, senden memnunum.” Şeklinde ifade edilebilir.
Pasif-Agresif Davranış
Pasif-agresif davranış, kendi ihtiyaçlarına odaklı olma yönüyle agresif, fakat bunu doğru yoldan ifade etmeme yönüyle pasif bir davranış modelidir. Manipülatif davranış olarak da bilinir. Bu davranış modelini gösteren kişilerde gerçek niyeti her zaman gizleme eğilimi olmaktadır. Kasıtlı olarak gecikmek, kasıtlı olarak hata yapmak, kendince hata yaptığını düşündüğü insanları dolaylı yollardan cezalandırmak, planını gizleyerek insanları yönlendirmek, düşmanca hisler yaşadığı halde bunu gizleyerek güleryüz göstermek, tuzak kurarak dinlemek, surat asmak, imalarda bulunmak, hataları affetmemek gibi olumsuz motivasyon tekniklerini kullanmak bu davranış modelinde sıklıkla görülür. Pasif-agresif davranış modelini gösteren kimsenin dışarıdan anlaşılması zor değildir fakat kişinin kendisinde bu davranışı görebilmesi oldukça zordur. Bu sebeple, bu davranış modelinin kişide kalıplaşmış olması, uzun süreli olması ve davranış paterni haline gelmesi durumu zaman zaman psikoloji literatüründe bir kişilik bozukluğu spekturumu içerisinde değerlendirilir. Bu davranış modelini gösteren, kendisinin ve çevresinin işlevselliğini bozan bu kişilerin davranış paternini değiştirmeye odaklı bir terapi alması gerekmektedir.
Pasif-agresif davranış görülen kimselerin, geçmiş hayat örüntülerinde duygu ve düşüncelerinin dikkate alınmamış olması, duygularını ifade ettiğinde kendisiyle alay edilmiş ve kendisine inanılmamış olması gibi olayların etkili olduğu düşünülmektedir. Pasif-agresif davranış modelinin sloganı “Kendimden memnun değilim, senden de memnun değilim.” diye ifade edilebilir.
Asertif Davranış
Asertif davranış, agresif ve pasif davranış modellerinin sadece iyi yönlerinden oluşan bir davranış modelidir. Bu nedenle bir küme düzeninde gösterilmesi gerekirse asertif davranış agresif ve pasif davranış özelliklerinin kesişim kümesini temsil eder.
Asertif davranış modelindeki bir birey duygu ve düşüncelerini kaygı duymadan aktarabilir, her hiyerarşiden iş arkadaşlarıyla uyumlu olarak çalışabilir, kendi ihtiyaçları ile diğerlerinin ihtiyaçları arasındaki dengeyi bulur, insanları iyice dinler ve kendi fikri ile karşılaştırarak yeni bir fikre doğru yol alabilir, zor şartlar altında duygularının kontrolünü kaybetmez, suçluluk veya mecburiyet duygularına kapılmadan çalışabilir, isteklerini çekinmeden ifade edebilir, her zaman kazanmak zorunda olmadığını düşünür, beraber çalıştığı insanları etkileyebilir ve onlardan etkilenebilecek şekilde onları dikkate alır.
ASERTİFLİK TESTİ
Asertifliğin ölçülebilmesi için çok sayıda çalışma yapılmıştır. Başlangıçta yapılan çalışmalar sadece pasif davranış modelini ölçmekteyken agresif olanları ölçmekte yetersiz kalıyordu. Sonraları geliştirilen testlerde düzeltmeler yapıldı.
Aşağıdaki sorular çeşitli ölçeklerden alınarak hazırlanmıştır.
1. Öfke ve yetersizlik hislerini çokça yaşar mısınız?
2. Karar vermekte güçlük yaşar mısınız?
3. Başkalarını yetersiz görüp dinlemek bile gerekli olmadığını düşünür müsünüz?
4. İşyerinde biri sizi izlediğinde rahatsız olur musunuz?
5. Başkalarının sözünü keser misiniz?
6. Biriyle konuşurken göz teması kurmaktan kaçınır mısınız?
7. Başkalarının işlerine çokça müdahil olur ve onların yerine karar alır mısınız?
8. Bir arkadaşınızla aynı düşünmediğinizde kendi düşüncenizi ifade edebilir misiniz?
9. Her zaman doğru cevabın sizde olduğunu düşünür müsünüz?
10. Bir sinema salonunda koltuğunuzu arkadan sarsan birini ikaz edebilir misiniz?
11. Tanımadığınız biriyle kavga edebilir misiniz?
12. Çalıştığınız şirkete yeni dahil olanlar hakkında olumsuz hisler besler misiniz?
13. Başkalarının davranışını baskı kurarak değiştirmeye yönelir misiniz?
Asertiflikte 8. ve 10. sorular için “Evet” diğer sorular için “Hayır” cevabı vermeniz beklenmektedir. İstenilenin dışında cevap verdiğiniz madde üzerinde düşünerek geliştirebilirsiniz.
UÇAK BAKIM ORTAMINDA ASERTİFLİK
Uçak bakım personelinin sağlıklı karar verebilmesi ve her şart altında kurallara uygun işlem yapması da kendisinden beklenen gerekliliklerden bazılarıdır. Personelin bu kuralları uygulamasının önünde kendine ve çevresine bağlı engeller olabilir. İşte asertif bir iletişim, bireyleri birbirlerini etkileyen durumuna getirdiği için kurallı iş yapma sistemini de inşa eder. Pasif ve agresif iletişim modellerinde karar mekanizması tek kişiye iner ve yanlışlar peşi sıra gelir. Onun için bir kokpit iletişim dinamiği de olan bu kavram artık tüm iş dünyasında istenilen bir beceri halini almıştır.
Asertiflik kavramı, EAMTC (European Aviation Maintenance Training Comittee) grup çalışmalarında detaylıca ele alınmış ve uçak üzerinde çalışan teknik personelin pratik eğitim sonrası yapılan pratik değerlendirme kriterlerine dahil edilmiştir. Dolayısıyla pratik değerlendirme sürecinde başarılı olmak isteyen bir C/S adayından asertif davranış sergilemesi beklenmektedir. Asertiflik, öğrenilebilir bir davranış modelidir. İlk kez asertif olmaya çalıştığınızda bu korkutucu olabilir. Fakat tekrar tekrar uyguladığınızda gelişme kaydettiğinizi göreceksiniz. Asertif olduğunuzu gördükçe güveniniz artacak ve bu davranış doğanızın bir parçası haline gelecektir.