Merhaba kıymetli arkadaşlar, bu ay için ticari uçaklardan biri olan ve en yaygın kullanılan dar gövdeli A320 Family uçaklarında yakıt alımı nasıl yapılır, pratik olarak sizlere bu konu hakkında bilgilendirme yazacağım. Fuel servicing işlemini, AMM referans alınarak kısa ve öz olarak aktaracağım. 

Öncelikle, ticari uçaklarda hangi tür yakıt kullanılır konumuza buradan başlamak istiyorum. Jet yakıtı, gazyağı türü sınıfından olup ismi “Kerosene” olarak tanımlanır. Jet motoru, devamlı bir yanma ile çalıştığından alevlenme noktasının yüksek olması gerekir. Bu da jet yakıtlarında 44 derece (C) civarındadır. Uçaklarımız hava olaylarından kurtulmak, yakıt tasarrufu ve sürtünme gibi bazı etkenlerden dolayı yüksek irtifalara çıkmak zorundadır. Bu yüzden jet yakıtımızın donma noktasının yüksek olması gerekmektedir. Bu donma noktası - 50 derece civarındadır. Ayrıca uçaklarımıza gerekli yakıtı depolayabilmek için uçaklarımızın belirli bölgelerini yakıt tankı olarak kullanmaktayız. Bu sebepten dolayı uçaklarımızda kullandığımız yakıtlar korozyon yapmamalı ve içinde fazla miktarda su bulunmamalıdır. Sivil uçaklarımızda kullanılan jet yakıtı, JP 1~ JET-A1 cinsinden, askeri uçaklarda ise JP 4 kodlu yakıtlar kullanılmaktadır.

Yakıtın birim hacminin kütlesine “yakıt yoğunluğu” denir. Yakıt yoğunluğu, sıcaklıkla ters orantılı olarak değişmektedir. Deniz seviyesinde standart yakıt yoğunluğu; metrik olarak 0,803 Kg/Lt.; İngiliz ve Amerikan sistemine göre ise 6,70 Lb/ US galondur. Yoğunluğundaki değişimleri değerlendirerek yakıt ağırlığının tam olarak indikasyon (indicator//ECAM/ EICAS) görünmesi sağlanır. Yakıt miktar indikasyon sisteminin arızalanması halinde, uçağa alınabilecek yakıt miktarını öğrenmek istersek tankımızın hacmini ve o andaki yakıt yoğunluğunu öğrenmemiz gerekir. Bunları tespit ettikten sonra aşağıdaki formül uygulanarak uçağa alınabilecek yakıt miktarını tespit ederiz.

Tank Yakıt Miktarı = Tank Hacmi x Yakıt Yoğunluğu Kg = Lt x Kg/Lt.

Lb = USG x Lb/USG

Yakıt ikmalinden önce yapılması gerekenler

Uçağa yakıt ikmalinden önce alacağımız yakıtın bazı kontrollerinin yapılması gereklidir. Bu kontrol içerisinde JP 1 veya JET A 1 olup olmadığı, pislik ve tortu kontrolü, renk kontrolü ve su kontrolünün yapılması önemlidir. 

JP 1 veya JET A 1 Olup Olmadığının Kontrolü: İkmal tankerinde JP 1 veya JET A 1 yazıları olmalı, eğer olmazsa yakıt yoğunluğu ölçülmesi gibi araştırmalar yaparak JP 1 olduğu tespit edilmelidir.

Pislik ve Tortu Kontrolü: Kavanoz içine konulan yakıt içinde gözle görülen fiziki partiküller ve kavanoz dibinde tortu olmamalıdır. 

Renk kontrolü: Yakıtımızın rengi beyaz ve renksiz olmalıdır. Su Kontrolü: Yakıt içindeki su; korozyona, bakteri üremesine, donma sebebiyle bazı arızalara sebep olmaktadır. Bunun için yakıt içinde milyonda otuzdan fazla su bulunmamalı, eğer yakıt içindeki su bu limitlerin dışında ise bu yakıtı uçağımıza ikmal etmemeliyiz. 

Yakıtta Su Kontrolü

Yakıtta su kontrolü, aşağıdaki metotlar uygulanarak tespit edilir:

Hidrokit metodu

Bir kavanoz içindeki yakıta hidrokit maddesi katılır. Oluşan kimyasal olay neticesinde kavanoz dibinde pembe-menekşe  bir renk meydana gelirse yakıt içindeki su limit dışıdır. Yalnız hidrokit maddesini rutubetsiz bir yerde muhafaza etmeli ve imalinden 6 ay müddet geçmiş olanlar kullanılmamalıdır.

Shell dedektörü metodu

Şırınga ucuna sarı renkli bir kapsül yerleştirilir. Şırınga ile yakıt çekilir. Kapsül rengi yeşil-mavi-lacivert renge dönüşüyorsa yakıt içindeki su limit dışıdır.

A320 serisi uçaklarındaki yakıt sistemi

A318/A319/A320 serisi uçaklarda, center tank ve kanat tankları da iki bölümden oluşur: Outer cell, Inner cell. Outer cell yakıtı direkt olarak Engine/Apu feed hattına bağlı değildir. Outer cell yakıtı gravity (kendi ağırlığı) ile inner tanka aktarılır. Toplam olarak 6 adet booster pump ile 2 adet outer cell yakıtını inner cell’e aktarması içinde intercell transfer valve bulunur. 

A321 uçaklarının yakıt tankları ise farklı dizayn edilmiştir. Kanat tankları bütün olarak, sol ve sağ kanat yakıt tankları olarak isimlendirilir. Ayrıca farklılıklardan biri de toplamda 4 adet booster pump bulunur. Center tankta booster pump konmamış ve direkt olarak engine fuel feed hattına bağlı değildir. Center tank yakıtı, transfer valve ve jet pump vasıtasıyla kanat tanklarına aktarılarak engine/Apu fuel feed hattına yakıt göndermektedir. Yakıt tanklarına, yakıt alınması için kullanılan valflere; REFUEL denir. Selenoid enerjize (enerjili) olduğunda açılır, yakıt alma sisteminde elektriki arıza meydana gelirse, PLUNGER dediğimiz valfin üstünde olan manual açma/kapa yeri ile yakıtı kontrollü olarak alabiliriz. 

Yakıt alma işlemi

Şimdi yakıt alma işlemine geçelim. Her şeyden önce buruda dikkat edilmesi gereken önemli hususlar var.

Uçağa kapalı/hangar ortamında yakıt almamalıyız.

Uçakta takozların (wheel shock) yerleştirildiğinden emin olmalıyız.

Yakıt tanker arabasının uçak ile ground kablosunun takılı olduğuna emin olmalıyız.

Uçağımızın sefer yakıtını auto almak için; external power/APU generator veya en son batarya vasıtasıyla da alabiliriz. 

Uçağımız sağ belly fairing kaportasının üstündeki yakıt ikmal kapağını açıyoruz ve panelin enerjilendiğinden (yakıt miktar display’leri çalışır ve iç tarafta bulunan aydınlatma lambası yanar) emin oluyoruz. 

Eğer normal 115 VAC ile yakıt alıyorsak;

1. Panelde bulunan high level toggle switch’ i yukarı doğru (test) hareket ettirip elimizi ayırmıyoruz. Panel üzerindeki ikaz lambalarının yandığından ve display’lerin sekiz sekiz gösterdiğini de görünce elimizi switch’ten ayırıyoruz. Switch yay yükü (spring load) orta konuma geliyor.

2. REFUEL Valve Switch’lerinin NORM pozisyonunda olduğunu kontrol ediyoruz.

3. Alacağımız yakıt miktarını, panelin sol alt tarafında bulunan PRESELECTED kısmında bulunan DEC/INC (rocker) Switch’i INCrease konuma alıp tutuyoruz. Alacağımız yakıt miktarı PRESELECTED Display’de gördüğümüzde değer ayarlanmış ve auto yakıt almaya hazırız.

4. Panelin orta kısmında bulunan MODE SELECT Switch’i yukarı (REFUEL) konuma alıp FQIC (Fuel Quantity Indication Computer) üzerinden auto yakıt alımı başladığını, tanklara ait display’lerden yakıt miktarının arttığını kontrol ediyoruz. (Not: Uçağımızın uçuş mesafesi ve süresine göre center tanka yakıt ikmali olmaz) Auto yakıt alımı tamamlandığında panelin sağ alt tarafında yeşil renkli END lambası yanar. Kapağı kapatmadan tüm switch’leri başlangıç pozisyonuna getirip kapağı kapatırız.

Not: Uçağımızda normal (115 VAC) elektrik olmadığında batarya ile yakıt alabiliriz. Bunun içinde, BATT POWER Switch’i yukarı (ON) konumuna alıp tutuyoruz. Ne zaman display’lerde yakıt miktarı gözüktü elimizi switch’den ayırıp, switch’in yay yükü vasıtasıyla NORM konumuna geldiğini görüyoruz. Batarya ile yakıt almak işlemi bir zamanlayıcı (timer) vasıtasıyla 10 dakika olarak sınırlandırılmıştır. Batarya ile uçağa sefer yakıtı almak, son seçeneğimiz olup sadece sahra şartları dediğimiz durumla karşı karşıya kaldığımızda kullanmalıyız. Soğuk havalarda bataryaların verimi düşeceğinden, 1 nolu bataryanın kullanılmaz hale gelmesi ve uçağımızı da NO GO durumuna düşürmemize sebep olabiliriz.