1926 yılında düzenlenmeye başlayan Tayyare Piyangosu’nun üçüncü yılı münasebetiyle özel bir sayı hazırlayan Serveti Fünun yerine çıkan Resimli Uyanış dergisi, dönemin ruhu, tayyareye bakış açısı ve tabii Türk Tayyare Piyangosu ile ilgili çok ilginç bilgiler içeriyor. Yazımızın bu ayki ilk kısmında derginin başyazarı Ahmet İhsan’ın yazdıklarını aktaracağız.

“İktisadi bir düşünüş”

1891 yılında Ahmet İhsan tarafından yayınlanmaya başlayan Serveti Fünun dergisi yerine yayınlanan Resimli Uyanış, Tayyare Piyangosu ile ilgili özel bir sayı hazırlar. Yeni harflere geçişten birkaç ay sonra yayınlanan bu özel sayı, 16 Mayıs 1929 tarihini taşıyor. Özel sayıda hem tayyare ve tayyareciliğin önemini vurgulayan, hem de Türk Tayyare Piyangosu hakkında bilgi veren yazılar var.

Derginin başyazarı ve yayıncısı Ahmet İhsan tarafından yazılan ilk yazı, “İktisadi bir düşünüş” başlığını taşıyor. Yazıda Tayyare Cemiyetinin kuruluşu ve Piyangosunun başlangıcı ile ilgili önemli anılara yer veren Ahmet İhsan, şu satırlarla başlıyor:

Ahmet İhsan’ın övgüyle bahsettiği Tayyare Cemiyeti İdare Meclisi Heyeti… 16 Mayıs 1929 tarihli Resimli Uyanış s. 372-373

“Tayyare Cemiyetinin Piyangosuna ayırdığım bu nüshaya yazı yazmak için masa başına oturduğum zaman havacılığa ve havada uçmaya ve piyango işlerine ait bütün hatıralarım zihnimi doldurdu. Hangisine ve nereden başlayayım diye şaşırdım.”

16 Mayıs 1929 tarihli Resimli Uyanış’ın kapağı: “Tayyare Cemiyeti Piyangosuna mahsus Fevkalade Numara”

Ahmet İhsan’ın bundan sonra yazdıkları İstanbul Tayyare Cemiyetinin kuruluşuyla ilgili:

“İstanbul Tayyare Cemiyetinin ilk kuruluşu İstanbul vilayet dairesinde, vali odasında büyük bir masa başında olmuştu ve ilk temel taşını atan heyete matbuatımızın murahhası olarak iştirak etmek şerefini almıştım.”

Tayyare Cemiyetinin çalışmalarının başarılarına da değinen Ahmet İhsan, bu başarının nedenleriyle ilgili değerlendirmelerde de bulunuyor:

“İstanbul heyetine iştirakim geçen seneye kadar sürdüğü için pek ufak ölçüde başlatılan Türk Tayyare Cemiyetinin Ankara merkezinden alınan ilhamlarla ne büyük işler başarmış olduğunu yakından görmek vaziyetinde bulunuyorum. Bu sözlerim çok samimidir ve diyeceğim ki Tayyare Cemiyetinin muvaffakiyetinde iki büyük amil vardır; birisi memleketin pek muhtaç olduğu hava müdafaasını hazırlayacağından dolayı Türk vatandaşlarının idrakli bir surette gösterdikleri alakadır. İkinci ise, Tayyare Cemiyetinin ve onun yarattığı şubelerde idare makinasının iyi kavrayışlı ve bilgili olarak kurulmuş olmasıdır. İdare makinaları pürüzsüz, sessiz işlemeyen işler; yani “Ordre” intizamı ve fenni görüşü eksik olan müesseseler mümkün değil yürüyemez, evvela bu yürüyüşte hamle gibi bir şey gösterir, sonra çok geçmeden topallar, idare makinası kulakları ezen ve yoran gürültüler patırtılar çıkarmaya başlar. Nihayet zavallı makina kırılır ve durur.”

Ahmet İhsan, bu “makinanın” iyi işlemesinin nedeni olarak “merkez heyetini” gösterir:

“Tayyare Cemiyetini iyi bir görüş ve anlayışla idare eden merkez heyeti böyle ulu bir makinede her şeyden evvel hesap, mesai taksimi, intizam, mükemmel istatistik, dosya usulü gibi asri tacirlik hayatının ve iktisadi yükselmenin hakiki yollarını kurmuştur. Fakat yalnız kurmakla kalmadı, bu kuruluşu daima kontrol etti. Çünkü biz herşeyi iyi kurmasını biliriz, şatafatla işe başlarız, çok geçmeden ihmal ve imhal (sonraya kalmasına müsaade etme) derdine mutlaka uğrarız; defterler yarım; amal taksimleri karışık olur. İntizam yerine dağınıklık gelir, dosyalar günü gününe doldurulmaz olur. Bundan dolayı müesseselerde iktisat yükselmesi değil, çökesi kendini gösterir.”

16 Mayıs 1929 tarihli Resimli Uyanış’ın iç kapağında “Tayyare Cemiyeti reisi Rize Mebusu Fuat Beyefendi”

Bundan sonraki iki cümle, Ahmet İhsan’ın tayyarecilikle ilgili bir yazıya neden “İktisadi bir düşünüş” başlığını verdiğini açıklar niteliktedir:

“İşte Tayyare Cemiyeti ve onun yavrusu olan piyango idaresi olanca kuvvetiyle didişerek bu umumi derde tutulmadı. Asıl beğenilecek burasıdır ve ben makalemde ticari ve iktisadi ruhlu intizamı alkışlamak istiyorum.”

Yaşadığı toplumdaki girişimcilik, yöneticilik ve işletmecilikle ilgili gördüğü sorunları sıralayan Ahmet İhsan, “Bir fabrikaya makine almak ve kurmak nihayet para meselesidir. Para bulunur. Makine alınır… Lakin bir makine teknik görüşü olmayanların, intizama alışmayanların elinde işleyemez” diyor ve ekliyor:

“Kezalik mesela bir tayyare cemiyeti kurmak veya bir piyango idaresi açmak zor değildir; işin can alıcı yeri o cemiyeti yaşatmak ve piyango idaresini düzgün yolda her zaman kontrol olunur, defterleriyle, herkesin alacağını vereceğini açık gösterir hesaplarla yürütebilmektir.”

Ahmet İhsan, yazısını neden iktisadi işleyiş merkezinde yazdığını da açıklar:

“Havada seyahatten ve onun bendeki eski hatıralarından bahsederek başladığım makaleyi milletimizin en çok muhtaç olduğu iktisatçılık ve ticarette ihtisas bahsine naklettim. Buna şaşmayınız… Çünkü bugün insanlığın ve yaşamanın can damarı iktisat olmuştur. İktisat ise ancak ilim, intizam, sebat ve devam, namusluluk ve daimi kontrol ile yükselebilir. İktisat alemini teşkil eden müessislerin imtiyazları da sermayeleri işletmek, işledikçe işletenler ile sermayeyi getirenleri kazandırmak için kurulmuştur. Burada esas olan nokta sermayenin hiç eksilmemesi ve erimemesidir, her sene kazanç vermesidir.”

Resimli Uyanış’ın başyazarı Ahmet İhsan, yazısının son cümlesinde, Tayyare Cemiyetinin başarı için örnek bir kuruluş olduğunu belirtiyor:

“İşte bu düşünceler sevkiyle saydığım maddi hakikatlerin iyi tatbik edilmiş bir kazanç ve yükselme yurdu olarak Tayyare Cemiyeti ve onun piyango idaresini numune diye gösteriyorum.”

Önümüzdeki sayı: Tayyare Piyangosu üç senede neler yaptı?