“Hava Trafik Yönetimi Sistemlerinin Sistematik Modernizasyonu” olan SMART (System Modernisation of ATM Resources in Turkey) Projesi, DHMİ tarafından 2006 yılında başlatılmıştır. Kullanılan sistemlerin artan hava trafik talebine karşı yetersiz kalacağı öngörülmüş ve devamlı artan hava trafiğinin ilerleyen yıllarda da düzenli ve emniyetli karşılanması için ve gelişen teknolojiye uyum sağlamak amacıyla ATM sistemlerinin modernizasyonu hedeflenmiştir."

Kasım 2015’e kadar Türkiye hava sahası 2 FIR (Flight Information Region-Uçuş Bilgi Bölgesi) olarak İstanbul ACC (Area Control Center) ve Ankara ACC’den Saha Kontrol Hava Trafik Hizmeti vermekteydi. İzmir’den de İstanbul FIR’ının güney bölgesine saha kontrol hizmeti verilmekteydi. Proje kapsamında 2008 yılında ara modernizasyon tamamlanmış ve mevcut sektör yapısı ile Kasım 2015’e kadar kullanılmıştır.

Mevcut hava saha sahası yapısının değişikliği ve sistemin güvenliğinin sağlanmasını için uzun süren test aşamaları nedeniyle nihai proje 2015 yılı içinde tamamlanmış olup, SMART sistemleri ve tek ACC yapıya geçiş 22 Kasım 2015 tarihinde gerçekleşmiştir. SMART projesi sonucunda Türk hava sahasında toplam 26 ACC sektörü ile ACC hizmeti verilmeye başlanmıştır. Bu tek merkez Ankara Çubuk’ta yapılan Türkiye Hava Trafik Kontrol Merkezi (THTKM) binasındaki tek bir (ACC) merkezidir. Proje dahilinde, İstanbul, Antalya, A. Menderes, Dalaman, Bodrum Havalimanları Hava Trafik Kontrol Merkezlerinden, Havalimanları için Yaklaşma Kontrol (APP) ve Meydan Kontrol (TWR) hizmetleri verilmeye devam etmektedir. Bu APP merkezlerinde de SMART sistemine uygun binalar yapılmıştır.

Ayrıca, Proje kapsamında KKTC Ercan Hava Trafik Kontrol Merkezi de yeni bina ve kontrol kulesi ile modernize edilmiş, SMART Projesinde yer alan donanım ve yazılım ile modernize edilerek tam entegrasyon sağlanmıştır.

Kullanıma giren bu yeni sistem, radar sistemlerinin kesintisiz ve doğru çalışması ve anlık verileri kontrolöre sunması açısından yeni teknolojilere sahiptir. THTKM’de ve radarlı APP ünitelerinde kullanılan yeni Hava Trafik Kontrol Sistemleri şu şekildedir:

• SDPS (Sureveillance Data Processing System/ Gözetim Veri İşleme Sistemi)
• ARTAS (ATM Surveillance Tracker And Server/Uçuş Bilgi İşleme Sistemi)
• FDPS (Flight Data Processing System /Uçuş Bilgi İşleme Sistemi)
• Safety Nets (Güvenlik Ağları)

- STCA (Short Term Conflict Alert/Yakın Zamanlı Çakışma İkazı)

- APW (Area Proximity Warning/Saha Yakınlık İkazı)

- MSAW (Minumum Safe Altitude Warning/Asgari Güvenli İrtifa İkazı)

- APAM (Approach Path Monitoring/Yaklaşma Rotası Takibi)

• MTCD (Medium Term Conflict Detection/Orta Dönem Çakışma Tespiti)
• HMI (Human Machine Interface/İnsan Makine Arayüzü)
• ASF (Arrival Sequency Function: İniş sıralaması fonksiyonu
• Mode S Enhance
• Recording & Replay (Kayıt ve Tekrar Oynatma)
• Kontrolör Çalışma Pozisyonları (CWP-Controller Working Positions)
• Geniş Alan Ağı (Wide Area Network -WAN)
• VCS (Voice Communication Systems/Sesli Haberleşme Sistemleri)
• UPS (Uninterruptible Power Supply)

ARTAS, EUROCONTROL’ün geliştirdiği radar veri işleme sistemidir. ECAC bölgesi gibi bir coğrafyada standart yaratmak, mevcut sistemlerin sınırlılığını ortadan kaldırmak, merkezler arası track sürekliliğini sağlamak, doğru ve sürekli bir hava resmini kullanıcılara esnek olarak sunmak, tüm radar ağlarını ve verilerini en etkin biçimde değerlendirmek ve başka bir çok teknik kolaylık sağlamaktadır.

Güvenlik ağları ile kontrolöre yardımcı olarak emniyetin arttırıldığı bir sistem kurulmuştur. STCA, iki uçak arasındaki düzlemsel ve dikey mesafe, eş zamanlı olarak, belirlenmiş değerlerin altına inmişse veya kısa zaman içinde inecekse sistem STCA ikazını üretir, sesli ve görsel olarak kontrolörü uyarır. APW, sistemde belirtilmiş olan tehlikeli ve yasak bölgelere giriş yapan veya yapacak olan trafikler için üretilen ikazdır. MSAW, herhangi bir trafiğin muhafaza ettiği seviyenin uçtuğu bölgedeki minimum uçuş değerlerinden düşük olması halinde üretilen ikazdır. APAM, inişe gelen uçağın pozisyonun o liman için tanımlanmış olan glide path konisinin dışında olması durumunda üretilen ikazdır.

MTCD, otomatik işleyen bir fonksiyondur; fakat kontrolör HMI vasıtasıyla bu fonksiyondan faydalanabilir. MTCD, sistemde rotası tanımlanmış tüm uçuşlar için çakışma tespiti yapan ve kontrolöre kolaylık sağlayan bir araçtır.

ASF ise, APP kontrolörlerine iniş trafikleri için sıralama yapmada yardımcı olan bir asistan hizmetidir. ASF, bir liste ve grafiksel bir pencereyle inişe gelen trafiklerin yaklaşma sıralamasını, son yaklaşma fixi için tahminlerini ve mevcut hızlarına göre tavsiyeler üretip yaklaşma kontrolörüne yardımcı olur.

SMART sistemi ile gelen Mode-S kabiliyeti sayesinde daha önceki sistemde olmayan özellikler ile uçağa dair önemli verilere hava trafik kontrolörünün zamanında erişmesi pratiktir. Önce kullanılan radar sisteminde, uçağın coğrafi pozisyonu, rotası, çağrı adı (transponder kodu vasıtasıyla tanımlanmış), uçuş seviyesi ya da alçalış/tırmanış esnasında geçilen seviye, yere göre sürati (ground speed) ve uçuş planındaki veriler anlık olarak hava trafik kontrolörüne radar ekranında sunulmaktaydı. Mode-S ile hava trafik kontrolörüne ekranda sunulan veriler artmıştır. Yenilikler hava trafik kontrolörü için çok önemlidir. Artık radarda hizmet veren hava trafik kontrolörü, uçaktan alınan veriler doğrultusunda, eskiden alınan bilgilere ek olarak, FMS dataları olan;

• Pilot tarafından set edilen uçuş seviyesini,
• Mevcut süratini - IAS (Indicated Air Speed),
• Alçalma/Tırmanma oranını,
• O anki uçuş başını ve
• Trafiğin pilot tarafından FMS’e girilmiş olan çağrı adını izleyebilir.

Bu bilgiler uçuş emniyeti açısından önem arz etmektedir. Kullanılan bir önceki sistemde olduğu gibi, kontrolör uçağa verdiği seviyeyi radar sistemine girmekte, pilot da aldığı seviyeyi kokpitte FMS’e girmektedir. Sistem, iki seviye (pilotun FMS’e girdiği ve radar ekranında kontrolörün ilgili uçağa tanımladığı) birbirinden farklı ise, seviye görüntüsünün farklı bir renk olması ile hava trafik kontrolörünü uyarmaktadır. Böylece oluşabilecek yanlış anlamaların zamanında önüne geçilebilir. Aldığı bilgi doğrultusunda hava trafik kontrolörü IAS ve alçalış/tırmanış oranında da planlamasına uymayan bir durum varsa, sistemden rahatlıkla görüp, pilotu ilgili konuda uyarabilir. Safety Nets sayesinde, tehlikeli durum olma ihtimalinde kontrolörü uyaran fonksiyonlar uçuş emniyetini artırmaktadır. Aynı özellikler İstanbul, İzmir Adnan Menderes, Antalya, Bodrum, Dalaman yaklaşma ofisleri ile Ercan ACC radar sistemlerinde de aynen kullanılmaktadır.

SMART PROJESİNE NEDEN İHTİYAÇ DUYULDU?

1. Ekonomik ömrünü tamamlamış sistemlerin yenilenmesi ihtiyacı,
2. Hava Trafik Hizmetlerinin tek merkezden (Merkezi Ankara ACC) idaresi,
3. Artan trafik talebinin sektör ilavesi ve kapasite artırımı yolu ile karşılanması,
4. EUROCONTROL ATM2000+, EATMP ve ECIP hedeflerine uyum,
5. Son teknoloji donanım ve yazılımların kullanımı,
6. Modern uçuş verilerini işleme sistemleri (FDPS),
7. Kontrolöre yardımcı fonksiyonların (STCA, MSAW, APW, APAM, MONA, MTCD vb.) temini,
8. EUROCONTROL standartlarında insan makine arayüzü (HMI),
9. Sektörler arasında gelişmiş sessiz koordinasyon fonksiyonları,
10. Komşu ATC Üniteleriyle sessiz koordinasyon,
11. Sistemdeki herhangi bir bileşenin (MRT, FDPS vb) devre dışı kalması durumunda Hava Trafik Hizmetini devam ettirecek yedekli (back-up) sistemler (yedek MRT, DARD Mode vb.),
12. ATC merkezlerinden herhangi birisinin tamamen devre dışı kalması durumunda (yangın, deprem vb.) başka bir ATC’nin o bölgedeki sorumluluğu devralması (Contingency Plan),
13. Askeri ünitelerle geliştirilmiş koordinasyon (ADNC ve BHHM’lere takip pozisyonları),
14. Teknolojik gelişmelere bağlı olarak ve yeni fonksiyonlar kazandırılabilmesi mümkün olan açık sistem mimarisi (open system).

İyi uçuşlar...