Bir uçak enkazı, sadece sessiz bir yığın değil, doğru incelendiği takdirde, bize anlatacak hikâyesi olan çok önemli bir kaynaktır. İnceleyicilerin enkaz sahasına vardığında yapacağı ilk iş ön gözlem için baştan sona doğru yürüyüş (walk-through) yapmaktır. Bundan amaç “incelemeyi tamamen çözümlemek” değildir. Bunun yerine, inceleyici enkaz sahasındaki veya yanındaki tüm delilleri görmeye ve tespit etmeye çalışmalıdır. Amaç, enkaz sahasında elde edilebilecek bilgiyi kısa sürede toparlamak ve inceleme için genel bir plan geliştirmektir.
Eğer helikopter desteği var ise, kaza alanına inmeden önce enkaz üzerinde, değişik irtifalardan bir kaç tur atılmalı, bu arada fotoğrafları da çekilmelidir. Ön gözlem gezisi sırasında, inceleyici normal olarak dolaşmaya ilk çarpma noktasından başlamalı ve enkazın sürüklendiği yöne doğru ilerlemeye devam etmelidir. Eğer parçaların uçaktan kopup ayrıldığı konusunda şüpheye düşülürse inceleyici bu kopan parçaların yerini tespit etmek amacıyla yolunu değiştirebilir.
Ön gezi sırasında inceleyiciler, enkaz sahasında genel durum değerlendirmesi yapmak, sahayı emniyete almak ve olaya acele bir göz atmak mecburiyetindedir. Hedeflenen amaçlar doğrultusunda dikkatli bir planlama yapılmalıdır. Tam olmayan ve zayıf planlanmış bir saha incelemesi sadece değerli zaman ve kaynak israfı değil aynı zamanda yerine konamayacak delillerinde yok edilmesi demektir. Kurul enkazı ve hasarı görmeden önce bir plan geliştirmelidir. Bu, inceleme için son derece önemlidir.
Uçak parçalarının ön gezi sırasında tespit edilmesi gerekmektedir. Ön gezi esnasında inceleyiciler, bazı uçak ana parçalarının kaybı gibi anormal durumların açık belirtilerini araştırma ile sınırlı kalmalıdır. Çoğu inceleyici “Dört Nokta” metodunu kullanır. Uçağın dört noktasını, burun, kuyruk ve iki kanat ucu aranır ve bunları bulursa, diğer aranan malzemelerin, büyük bir olasılıkla enkazın içinde olduğu tahmin edilebilir.
Diğer tamamlayıcı yaklaşım ise uçuş kontrol yüzeylerinin bulunması olmalıdır. Eğer uçakta harici yük varsa ve çarpmadan önce atılmış ise, bunlar da bulunmalıdır. Parçaların izini bulabilmenin bir metodu da, pilot el kitabında ana parçaların çizimini (üst, alt, sol taraf, sağ taraf) inceleyicinin yanına almasıdır. Parçalar bulundukça bunun üzerine işaretlenmelidir. İnceleme üyeleri ayrı ayrı konuları incelerken beraber olmayacakları için, üyelerin hepsinde bu çizimin bulunması gerekir. Eğer üyeler çapraz olarak yayılırlar ve inceleme yaparlarsa daha geniş bir sahayı kapsarlar, çeşitli parçalar hakkında değişik yorumlar getirebilirler.
Doğrudan yere çarpan bir uçak, yer izleri açısından diğer kazalardan farklı bir enkaz güzergâhı oluşturur. Bu enkaz güzergâhı, çarpmadan önceki uçuş yörüngesini, durumunu ve hızını gösterir. Genellikle geniş bir çukur; yüksek açılı ve yüksek hızlı çarpmayı gösterir. Derinliği az bir çukur ve çevresinde dağılmış parçalar bulunması; dik açılı ve düşük hızlı çarpmayı gösterir. Enkaz dağılımı ve yer izlerinin analiz edilmesi, mantıksal sonuçlar çıkarmak için yapılan bir uygulamadır.
Çarpmanın olduğu yerin durumu not edilmelidir (sert, yumuşak, ıslak, kuru, ağaçlı, eğimli vb.). Yere ilk çarpmanın olduğu nokta işaretlenmeli ve uçağın hangi parçasının yere ilk çarptığı, izler takip edilerek tespit edilmelidir. Uçağın çarpmadan önceki uçuş yönü, hızı ve çarpma anındaki uçuş konfigürasyonu tahmin edilmeye çalışılmalıdır. Mümkün olan en kısa sürede bütün izler fotoğraflanmalıdır. Enkaz dağılımı ve arazinin durumu gezi sırasında gözlemlenmeli ve not edilmelidir. Kesin tanımlanan uçak parçaları dikkatlice etiketlenmelidir. Gerekli olmadıkça her hangi bir parçanın biçimini bozmamaya veya yerini değiştirmemeye özen gösterilmelidir. Uçuş veri kaydedicisinin (flight data recorder) yerini tespit etmek için çaba gösterilmelidir. Tespit edilmesi halinde hareket ettirmeden önce bulunduğu pozisyon not edilmeli ve fotoğrafla tespit edilmelidir.
Uçağa ait olmayan parçalar için dikkatli olunmalıdır. Bir uçak enkazında genellik iş aletleri bulunmaz. Uçağa ait olmayan cisimler belirgindir. Uçaktaki yabancı bir madde kolaylıkla uçağın kontrolden çıkmasına veya kumanda bağlantı cinsinden kazalara sebep olur.
Benzer şekilde, bu cisimlerin motor sistemince emilmesi veya bu cisimlerin motor sistemi içine girmesi çoğu anormallikleri izah eder. Bu sebepten dolayı, kaza alanına hangi iş aletlerinin götürüldüğünü, bunların nasıl tanınacağını bilmek ve enkazda ayrı bir yerde bulundurmak çok önemlidir.
Ön gözlem gezisinin sonucunda, inceleme kurulu, incelemenin bir sonraki adımını belirlemeye yarayacak bilgilere sahip olmalıdır. Eğer kurul, ön gözlem gezisi esnasında ufak gruplara veya bireylere ayrılmışsa, kurul başkanı incelemeyi yapan tüm inceleyicileri toplamalı ve tutulan notları birbiri ile mukayese etmelidir. Her iki durumda da inceleme kurulu o anda cevap verilmesi gerekli bir dizi soruyla karşı karşıyadır. Soruların çoğunun cevabı, enkaz ve enkaz güzergâhında daha detaylı bir saha incelemesinin konusunu oluşturacaktır. Bazı soruların cevaplandırılması parçaların ve ünitelerin toplanıp yüklenerek, parçaların analiz edilmek üzere laboratuvara gönderilmesini gerektirebilir. Diğer sorular tanık ifadelerinin alınmasını, kayıtların analizini, benzer durumların yaratılmasını ve tıbbi raporları gerektirebilir.
Ön gözlem gezisinin sonucu alındığı zaman, kurul gruplara ayrılarak detaylı enkaz saha incelemesi yapmak üzere, birbirinden bağımsız fakat koordineli bir şekilde aynı amaç doğrultusunda çalışmalarına başlamalıdır. Doğru ve düzgün yapılacak başlangıçlardan elde edilecek sonuçların da doğru ve düzgün olacağı unutulmamalıdır.
Sevgi ve Selamlarımla…