Bir önceki yazımda akü seçiminde dikkat edilmesi gereken unsurların neler olduğu, bakım isteyen ya da bakım istemeyen aküleri neye göre seçmemiz gerektiği konularını ele almıştık. Bu ayki yazımda devam yazısı olarak sizlere uçaklarda bulunan elektrik sistemlerine ilişkin bilgi vereceğim.
ADIRS On Bat Light
Uçak bataryaları bir veya daha fazla ADIRU’ya elektrik verdiğinde yanar. Normal elektrik kesildiğinde, ADIRU’nun 2 ve 3’ü 5 dakika sonra otomatik olarak kapanır. ADIRU 1 bataryadan çalışmaya devam eder.
IR Lights
FAULT - (Eğer lamba yanıp sönüyorsa) ATT ve HDG reset olabilir. (Devamlı yanık kalırsa) IR tarafında hard arıza var demektir, reset olmaz.
ALING - (Yanıp sönüyor) 10 dakika içinde hiçbir mevcut konum girilmemiş veya bilinen son konumuyla 1° LAT / LONG arasındaki fark olursa, align işlemi başladığında uçak hareket ettirilirse lamba yanar söner.
NOTE: İki IR arızası olursa piste iniş mesafesi uzun tutulur. IR’in tedarik antiskid yavaşlama bilgisi ile. Çift IR arızası, yavaşlama oranını 5,6 feet per soqure² ile sınırlandırır.
IR çıkış olarak: HDG, ATT ve VS – PFD/ND ADR ise çıkış gönderir. Air Speed, ALT ve VS’yi PFD’de gösterilir.
NAV Selector
NAV – Align olması için normal konum. Align için 7-10 dakika beklenir. Quick Align için 3 dakika sürer.
Bu seçenek sadece IR’ler daha önce align edilmişse yapılır. Hızlı align için her IR için OFF, sonra 5 saniye içinde ON seçilerek ve yeni bir mevcut pozisyon girilmelidir.
ATT – Konum bilgisinin gösterilmediği IR arızalı olduğunda, sadece heading bilgisini kullanmak için seçtiğimiz pozisyondur. Heading bilgisi de manual olarak girilir.
GEN 1 Line P/B
OFF - IDG 1 kendine ait (GLC) kontaktör açılır. Her kanat tankındaki 1 numaralı booster pompalarına IDG 1 üzerinden elektrik verilir.
SMOKE - Aviyonik havalandırma sisteminde duman tespit edildiğinde yanar.
Emerg GEN Test P/B
Bu test normalde bakım ve ETOPS uçuşu yapılacaksa seferden önce yapılır. Blue hidrolik sistem basınçlı iken yapılırsa, emergency jeneratörünün operasyon testi yapılır. 5 KVA 115 / 200V 400Hz. Blue hidrolik sistemi basınçsız iken yapılırsa da static inverter testi yapılır.
RAT/Emerg GEN Fault Light
FAULT – Emergency jeneratörü elektrik üretmiyor ya da RAT açılmamışsa yanar. AC BUS 1 ve 2’de elektrik yok ve burun iniş takımı uplock durumda. AC Bus 1 ve 2’de elektrik yok, burun iniş takımı downlock yapıldıktan sonra uplock yapılırsa yanar.
Emerg GEN P/B
AUTO - AC Bus 1 ve 2’de elektrik olmadığında, RAT deploy ve hava hızı 100’ün üzerinde olduğunda
Emergency jeneratörünün tüm parametreleri doğru ise ve blue hidrolik sistemi de basınçlandığında, 3 saniye içinde elektrik üretmeye başlar. Emergency jeneratörü normalde uçağın 140 ve üzerinde NM hızında tam 5KVA gücü alabiliriz.
RAT MAN ON - RAT manuel olarak açılır. Emergency jeneratörü devreye girer. Bu durum, emergency jeneratörü oto olarak devreye girmediğinde ve/veya burun iniş takımı tekrar uplock yapıldığında kullanılır.
TERR P/B
FAULT - EGPWS enhanced fonksiyonu olarak yanar. Araziye yaklaşma (ND üzerindeki gösterim) indikasyonunda (TAD) ve / veya arazide arıza olursa yanar. TCF fonksiyonları, uçağın yüksekliği (TAD için) kaptan barometrik ayar kullanılarak hesaplanır ve koruması yoktur. Barometrik ayar hataları için. TAD ve TCF fonksiyonları FMGC 1 üzerinden alınır ve pozisyon hatalarına karşı koruma sağlamaz. OFF - EGPWS enhanced fonksiyonu devre dışı olur.
RCDR GND CTL P/B
AUTO - CVR ve DFDR otomatik olarak enerjilenir:
İlk uçağa normal elektrik verildiğinde 5 dakika enerjilenir, sonra enerjisi bir time röle vasıtasıyla kesilir.
Herhangi bir motor çalışmaya başlayınca
Hava modunda
CVR ve DFDR, motorun kapanmasından sonra 5 dakika boyunca enerjili kalır.
ON - CVR ve DFDR enerjilendirilir. ON lambası motordan döndükten sonra otomatik olarak söner.
CVR Erase Switch
(İki saniye bas ve basılı tut) Konuşmaların hepsi silinir eğer uçak yer modunda ve parking brake Set ON yapıldığında.
CVR Test Switch
(Bas ve basılı tut) RCDR GRD CTL push button basılı ve park freni ON ise test seslerini duyabiliriz.
CVR testine bir kulaklıklı mikrofon seti bağlıysa düşük frekanslı bir ses duyulur.
Oxygen Mask P/B
Automatic - Kabin yüksekliği 14.000 ft + 0 / -500 ft’yi aştığında yolcu ve kabin ekibinin maskeleri tutan kapaklar açılır. Maskelerden birinin ipini çekince de kimyasal jeneratörler devreye girer. Yaklaşık O2 13 dakika oksijen üretirler.
MASK MAN ON - Yolcu O2 maskelerinin kapakları manuel olarak açılır. Kabin yüksekliğinin bu kullanımda önemi yoktur. ECAM’a yolcu oksijen sistemi devrede olduğuna dair bir mesaj gelir.
Passenger SYS ON Light
Oksijen maskelerinin kapakları açıldığında yanar. Maintenance paneldeki TMR RESET P / B basılıncaya kadar yanık kalır.
Engine Fire P/B
ILLUMINATED - Motor yangın ihbar sistemi aktif olduğunda yanar. Responder denilen birbirine karışmayan iki gaz (hidrojen ve helyum) motorun Pylon, Fan ve Core bölümlerinde A ve B sistemi olarak ikişer adet bulunur. Her iki loop sistemi 5 saniyeden fazla süre ile hasarlı (arızalı) ise yine lamba yanar.
PUSH - Fire switch’e basılıp relaese out yapılınca;
Sesli ikaz durur
Yangın söndürme tüpleri patlamaya hazır olurlar
LP fuel valve kapanır ve IDG cooling return line valve de kapalıya gider eğer açıksa
Hydraulic fire valve kapanır
Bleed valve kapanır
Pack valve kapanır
IDG elektrik üretmez.
Fire Test P/B
PRESS - Yangın ihbar ve yangın söndürme sistemi test edilir.
Yangın tüplerine ait yangın tüpü patlatmaya (Squib lights) hazır lambaları yanar.
Master warning lambaları yanar.
ECAM yangın söndürme ile ilgili prosedür (mesaj) gelir.
Motor çalıştırma panelindeki ‘Fire light’ yanar.
Kokpitte sesli ikaz duyulur.
RAT MAN ON P/B
Blue hidrolik sisteme 2500 psi sağlayan RAT’ı deploy (açılır). Emergency jeneratörü bu push buttona basılınca çalışmaz.
PTU P/B
AUTO - PTU, Yellow ve Green hidrolik sistemi arasında 500 psi’lik bir basınç farkı olduğunda devreye girer.
PTU çalışması ilk motor dönmeye başladığında ve park freni ON ise engellenir.
Not: PTU durdurulması için logic kullanılmıştır.
Kargo kapıları açılıp-kapanma esnasında
ENG MASTER ON ve NWS bypass pini takılı olduğunda ve park brake ON
Blue Electrical Pump (AC 1’den elektrik alır)
AUTO – Uçak hava modunda ve AC normal elektrik varsa, pompa çalışır. Uçak yer modunda iken en az bir motor dönmeye başladığında çalışır. Maintenance panelde bulunan blue hifrolik overide push button’a basılınca da bakım/test amaçlı çalışır.
HYD, Fault Illuminated
Low quantity
Reservoir overheat -93°c
Low air pressure -23 psi
Low pump pressure -1450 psi (Inhibited on the ground with engines stopped)
Pump overheat
Yellow Electrical Pump P/B (AC BUS 2’den beslenir)
Fuel Pump P/B
ON - pompalar çalışır – center tank pompalar 32 psi basınç sağlar.
Kanat tankların booster pompa basınçları merkez tank pompasına göte basıncı daha düşüktür.
Bunun amacı da center tank yakıtının ilk önce kullanılmasını sağlamaya yardımcı olur.
Fuel Mode SEL P/B
AUTO - Center tank booster pompların otomatik çalışması için kullanılır. Motorun ilk çalıştırma esnasından itibaren ve ıdle devrine geldikten sonra 2 dakikaya kadar çalışır. İki dakika sonra pompalar otomatik olarak dururlar. Center tank low level seviyesine ulaşıldıktan 5 dakika sonra da otomatik olarak dururlar.
CTR Tank Pump P/B
ON - Mode select push button AUTO konumundaysa pompalar devreye girer. Pompalar ayrıca
Mode Select Switch MANUAL ise de çalışırlar.
Battery P/B
AUTO – Bataryalar DC NORMAL BUS’a bağlıdırlar. Eğer;
Uçak yer modunda ve başka bir elektrik kaynağı bağlı değilse
APU çalıştırmasında
Batarya voltajı 25.5 voltun altına düştüğünde ve uçakta normal elektrik varsa şarj için bağlanır.
Uçak emergency duruma düştüğünde eğer uçak hızı 100 NM altına düşerse bağlanır.
FAULT – Batarya voltajı düştüğünde (aküye göre değişir, 12 VDC) veya yüksek akımla şarj etmeye devam ediyorsa arıza lambası yanar. Bir nolu batarya; static inverter’i çalıştırır ve uçak hızı 50 NM’den fazla ise AC ESS BUS’ı enerjiler. İki nolu batarya DC ESS elektrik verir.
Not: Uçakta EXT veya APU gücü kesildiğinde, batarya push button’ları eğer basılı kaldıysa batarya voltajı 16 saniyede 23 volta düşer. Bu istenmeyen durumda bataryalar otomatik olarak devre dışı kalarak, bataryaların voltajının tamamen boşalmasını engellemiş olur. Dış hava sıcaklığına bağlı olarak bataryalar normalde 25 volttan ve üzeri olmalıdırlar ki APU çalıştırmak mümkün olsun.
Galley P/B
AUTO – Main ve Secondary galleyler uçak yer modunda iken EXT pwr veya APU jeneratöründe beslendiğinde çalışırlar. Eğer uçak tek IDG’ye kalırsa yer modu veya hava modunda Main galley tarafı SHED (enerjisiz) olur.
FAULT – Herhangi bir jeneratörün kapasitesi yüzde 100 olursa yanar.
Pack Flow Selector
AUTO = % 80 of bleed air pressure
NORM = % 100 = 44 psi (approx.)
HI = % 120
LO = % 40 yolcu sayısı az ise bu mode seçilir. Eğer soğutma işlemi yetersiz kalırsa oto olarak NORM pozisyonu gibi yüzde 100 olarak çalışır. HI olarak, eğer uçakta tek pack sistemi kullanılıyorsa ya da APU bleed devrede ise oto olarak devreye girer.
PACK P/B
Pack vafler kapanır. Eğer;
Low pneumatic pressure -8 psi
Pack overheat -Compressor çıkış 260°c
FIRE P/B’e basılınca
motor çalıştırmada IGN/CRK seçildiğinde
FAULT – Pack valf ile pack push button aynı pozisyonda değilse veya compressor çıkış sıcaklığı 230°C üzerinde ve bir uçuşta dört defa gelirse,
Pack çıkış sıcaklığı 95°C üzerinde olursa,
Pack kontrol computer’de bir kanal arızası olup da Ram air inlet ve outlet kısmına kumanda edemezse.
ENG Mode Selector
CRANK - Manual start push button’a basılarak kullanılır. Dry Motoring amaçlı kullanım dediğimiz motor yıkamada ve/veya arka arkaya başarısız motor çalıştırmalarında kullanırız.
NORM - Oto olarak A ve B bujileri sürekli çakması için kullanırız. Eğer;
Engine anti ice push button’a basılı ise
Take-off uçuş fazında (TOGA/Flex power RA 1500 feet’e kadar)
Approach uçuş fazında motor gaz kolu IDLE’a çekilmiş ve Slat ve Flap açıksa
Hava modunda motorun devri IDLE devrinin altına düşmüş ya da motor stall olduğunda
IGN/START- Eğer master switch ON ve N2 devri idle devrinden fazla olduğunda bujiler A ve B olarak seçilir.
Oto start olarak motor çalıştırıldığında A veya B bujisi N2 devri yüzde 10-16 arasında iken seçilir. Manual start yapılacağında A ve B bujileri beraber çalışır. Bujiler motor N2 devri yüzde 43 civarına geldiğinde oto olarak cutoff (enerjileri kesilir).
Sizlerin de öğrenmek istediğiniz konular olursa bana ulaşıp sorularınızı veya eğitim taleplerinizi gönderebilirsiniz. Sizlere daha da çok faydalı olmak adına, ‘Bilgi paylaştıkça güzeldir’ felsefesini hatırlatarak yazımı sonlandırıyorum.
Youtube’da açtığım, eğitim kanalımı mesleğe yeni başlayan veya bu konulara ilgili arkadaşların, kanalıma abone olup, paylaşması beni memnun eder. Beni okuduğunuz için hepinize ayrı ayrı selamlarımı ve sevgilerimi gönderiyorum.